සමාජ හා ජනකොටස්
පුරාණ ජනකොටස්
1. වනාන්තරයේ දරුවෝ
වනාන්තරයේ දරුවෝ (සමහර අවස්ථාවලදී සරලව 'දරුවෝ' කියාද හැඳින්වෙති) යනු වසර දොලොස්දහසකට පෙරාතුව මුල් මිනිසුන් පැමිණීමට පෙර වෙස්ටෙරොස් මහද්වීපයේ විසූ මානව නොවන ජන කොට්ඨාසයකි. යෝධයින් විසින් මොවුන්ව 'පුංචි ලේන් ජනතාව' ලෙස හැඳින් වූ අතර ඔවුන් විසින් තමන්ව හඳුන්වා ගත්තේ 'පොළොවේ ගීතය ගයන්නන්' වශයෙනි.
ඉතිහාසය
මොවුන් වෙස්ටෙරොස්වලට පැමිණියේ කොහි සිට ද යන්න හෝ මොවුන් එහි කොපමණ කලක් විසුවා ද යන්න අභිරහසකි. එස්සොස් හි සිට පැමිණි මුල් මිනිසුන් මොවුන්ට හමු වූ මුල්ම පිටස්තරයෝ වෙති. වසර දෙදහසකට ආසන්න කාලයක් තිස්සේ වෙස්ටෙරොස්හි පාලනය උදෙසා මොවුන් හා මුල් මිනිසුන් අතර පැවැති යුද්ධය නිමා වූයේ මුහුණු දූපතේ දී අත්සන් කෙරුනු සාමගිවිසුමත් සමගිනි. එම ගිවිසුම මගින් විවෘත තැනිතලා බිම් මුල් මිනිසුන්ටත් වනාන්තර දරුවන්ටත් වශයෙන් බෙදා වෙන් කෙරින. කාලය ගෙවී යද්දී මිනිසුන් හා දරුවන් අතර වූ සබැඳියාව කෙමෙන් ගිලීහී යන්නට වූ අතර ඒගොන් ගේ ආක්‍රමණ සමය වන විට මිනිසුන් විසින් වනාන්තරයේ දරුවන් අවසාන වරට දැක වසර දහස් ගණනක් ගෙවී තිබින.
මොවුන් වෙස්ටෙරොස්වලට පැමිණියේ කොහි සිට ද යන්න හෝ මොවුන් එහි කොපමණ කලක් විසුවා ද යන්න අභිරහසකි. එස්සොස් හි සිට පැමිණි මුල් මිනිසුන් මොවුන්ට හමු වූ මුල්ම පිටස්තරයෝ වෙති. වසර දෙදහසකට ආසන්න කාලයක් තිස්සේ වෙස්ටෙරොස්හි පාලනය උදෙසා මොවුන් හා මුල් මිනිසුන් අතර පැවැති යුද්ධය නිමා වූයේ මුහුණු දූපතේ දී අත්සන් කෙරුනු සාමගිවිසුමත් සමගිනි. එම ගිවිසුම මගින් විවෘත තැනිතලා බිම් මුල් මිනිසුන්ටත් වනාන්තර දරුවන්ටත් වශයෙන් බෙදා වෙන් කෙරින. කාලය ගෙවී යද්දී මිනිසුන් හා දරුවන් අතර වූ සබැඳියාව කෙමෙන් ගිලීහී යන්නට වූ අතර ඒගොන් ගේ ආක්‍රමණ සමය වන විට මිනිසුන් විසින් වනාන්තරයේ දරුවන් අවසාන වරට දැක වසර දහස් ගණනක් ගෙවී තිබින.
විලාසය
මොවුන්ව විස්තර කෙරෙන්නේ මානවාකාර සිරුරකින් හෙබි, තද දුඹුරු පැහැ සමින් යුත්, අලංකාර කුඩා ජනතාවක් වශයෙනි. ඔවුන් ගේ උසම පුද්ගලයා පවා සාමාන්‍ය මිනිස් දරුවෙකු තරම් විය. ඔවුන් ගේ ජීවිත කාලය දිගු ය. ප්‍රමාණයෙන් විශාල දෑස් හා දෙසවන් පිහිටා ඇති අතර මිනිසුන්ට නෑසිය හැකි තරම් කුඩා ශබ්ද පවා ඇසීමේ හැකියාවක් ද, බළලුන්ට මෙන් මන්ද ආලෝක තත්ත්ව යටතේ වුව හොඳින් දැකීමේ හැකියාවක් ද ඇත. ඔවුන් ගේ අත්වල මහපටැඟිල්ල හා තවත් ඇඟිලි තුනක් පමණක් ඇත.
සංස්කෘතිය
මොවුහු ලෝහ භාවිතයක්, රෙදි විවීමක් හෝ නගර ගොඩනැංවීමක් හෝ නොකලහ. ඒ වෙනුවට ගලින් කල මෙවලම් භාවිතයත්, ගස්වල පොතු හා කොළවලින් ගෙතූ ඇඳුම් ඇඳීමත්, ගුහාවල පොළොවේ පැලුම් අතර හා ගස් මත විසීමත් සිදු කලහ. පිරිමින් හා ගැහුණුන් දෙකොටසම උරෙන් උර ගැටී දඩයම් කලහ. ඔවුන්ට ලිඛිත භාෂාවක් නොවී ය. සටන් වලදී ඔබ්සිඩියන් ආයුධ හා බලගතු මන්ත්‍රශාස්ත්‍ර භාවිත කලහ.
මොවුන් අද්භූත ඉන්ද්‍රජාලික හැකියාවන්ගෙන් යුක්ත වූවෝ වෙති. මොවුන් සතුව තිබුනු මායා බල අතර වන‍යේ සතුන් හා කතාකිරීම, සතුන් ගේ මනස් තුළට ඇතුළු වී ඔවුන්ව පාලනය කිරීම, මළවුන්ට කතා කිරීම හා අතීතය අනාගතය දැකීම ආදිය වෙයි. වනාන්තරය තුළ සිදු වන දේ දැකීම සඳහා වයර්වුඩ් ගස්වල මුහුණ කෙටීම ඇරඹූයේ මොවුන් විසිනි.
මොවුන් අද්භූත ඉන්ද්‍රජාලික හැකියාවන්ගෙන් යුක්ත වූවෝ වෙති. මොවුන් සතුව තිබුනු මායා බල අතර වන‍යේ සතුන් හා කතාකිරීම, සතුන් ගේ මනස් තුළට ඇතුළු වී ඔවුන්ව පාලනය කිරීම, මළවුන්ට කතා කිරීම හා අතීතය අනාගතය දැකීම ආදිය වෙයි. වනාන්තරය තුළ සිදු වන දේ දැකීම සඳහා වයර්වුඩ් ගස්වල මුහුණ කෙටීම ඇරඹූයේ මොවුන් විසිනි.
2. මුල් මිනිසුන්
මුල් මිනිසුන් යනු වෙස්ටෙරොස්වලට මුලින්ම බාහිරින් සංක්‍රමණය වූ ජනතාවයි. ඔවුන් ගේ බලපෑම වෙස්ටෙරොස්හි අද දක්වාම (විශේෂයෙන් උතුරේ) දැකිය හැක.
ඉතිහාසය
මොවුහු එස්සොස් සහ වෙස්ටෙරොස් අතර වූ 'ඩෝර්න්හි අත' නමින් හැඳින්වුනු පටු බිම්තීරය ඔස්සේ පළමුව වෙස්ටෙරොස් වෙත සංක්‍රමණය වූහ. ලෝකඩ අසිපත් හා සම් පලිහවලින් සන්නද්ධ වී අසුන් අරා පැමිණි මොවුහු නව භූමියේ පදිංචි වී බලකොටු හා ගොවිබිම් ගොඩනැගූහ. වනාන්තරයේ දරුවන් විසින් පූජනීයත්වයෙන් සැලකූ වයර්වුඩ් ගස් කපා බිම හෙලීම නිසා මොවුන් හා දරුවන් අතර ගැටුම් ඇතිවිය. වනාන්තරයේ දරුවන් විසින් මෙම යුද්ධවලදී බලසම්පන්න ඉන්ද්‍රජාලික හා වෙනත් මායාකාරී දේවල් භාවිත කලද මුල් මිනිස්සු වඩා විශාල සිරුරැති, වඩා ශක්තිමත්, වඩා දියුණු තාක්ෂණක් සහිත වූවන් වූහ. දරුවන් විසින් සිය ඉන්ද්‍රජාල භාවිත කරමින් ඩෝර්න්හි අත විනාශ කර දැමුවද මුල් මිනිස්සු දිගින් දිගටම නැවු මාර්ගයෙන් සිය සංක්‍රමණ සිදු කලහ.
ඩෝර්න්හි අත විනාශ කලාක් මෙන් මුල් මිනිසුන් ගේ උතුරු ආක්‍රමණ හමුවේ දරුවන් විසින් සිය මායා බලය භාවිත කර බෙල්ල නම් වූ උතුර-දකුණ වෙන් කරන පටු ගොඩබිම් තීරය මුහුදෙන් යටකර විනාශ කර දැමීමට උත්සාහ කලහ. එනමුදු එය සාර්ථක වූයේ අඩ වශයෙන් වූ අතර මුහුද ගොඩගැලීම නිසා බෙල්ල ප්‍රදේශයේ අද පවතින වගුරු බිම් නිර්මාණය විය. කෙසේ වුවද දරුවන් ප්‍රදර්ශනය කල මෙම සුපිරි මායාබල හැකියාව නිසා ඔවුන් හා දිගින් දිගටම යුධ වැදීමට වඩා ඔවුන් සමග සහජීවනයෙන් විසීම සුදුසු යැයි මුල් මිනිස්සු තේරුම් ගත්හ.
ගංගා නිම්නයේ පිහිටි මුහුණු දූපතේ දී ඇතිකෙරුනු මෙම සාම ගිවිසුම මගින් දරුවන්ට වනාන්තරයේ භුක්තියත් මුල් මිනිසුන්ට අනිත් පෙදෙස්වල භුක්තියත් වශයෙන් භූමිය බෙදෙනු ලැබින. මීට අමතරව නැවත කිසි දිනෙක වයර්වුඩ් ගස් නොකපන පොරොන්දුවක්ද මුල් මිනිසුන්ගෙන් ලැබින.
ගිවිසුමෙන් පසු වසර හාරදහසක කාලය සාමය හා සමෘද්ධිය රජැයූ සමයක් විය. මුල් මිනිස්සු සිය පැරැණි ඇදහීම් ඉවත දමා වනාන්තරයේ දරුවන් ගේ නිර්නාමික දෙවිවරුන් ඇදහීමට පටන් ගත්හ. ඔවුහු ද දරුවන් මෙන් වයර්වුඩ් ගස්වල මුහුණු කෙටීමට පටන් ගත්හ. පණිවුඩ හුවමාරුව සඳහා කපුටන් භාවිතයද මුල් මිනිසුන් දරුවන් වෙතින් උගත්තකි. එනමුදු ඒ කාලයේ දී දරුවන්ට කපුටන් ගේ මනස් තුළට රිංගා කතා කිරීමේ හැකියාව තිබින.
වසර හයදහසකට පමණ පෙර අන්දාල්වරු එස්සොස්හි සිට පටු මුහුද ඔස්සේ පැමිණ වෙස්ටෙරොස් ආක්‍රමණය කලහ. සියවස් ගණනක් මුලුල්ලේ ඔවුන් හා මුල් මිනිසුන් අතර මහද්වීපයේ පාලනය උදෙසා සටන් පැවැති අතර අන්තිමේදී අන්දාල්වරු දකුණු ප්‍රදේශවල පාලනය සියතට ගැනීමට සමත් වූහ. එහෙත් මෝට් කේය්ලින්හි ආරක්ෂාව යටතේ බෙල්ලෙන් උඩ උතුරේ පාලනය දිගටම මුල් මිනිසුන් සතුව තිබින.
සංස්කෘතිය
මුල් මිනිස්සු 'පුරාණ භාෂාව' නමින් හැඳින්වෙන රළු බසක් කතා කලහ. මේ භාෂාව අද දක්වාම සමහර වනචාරීන් විසිනුත් යෝධයින් විසිනුත් භාවිත කරති. මොවුහු සලකුණු වලින් නිර්මිත ලේඛන ක්‍රමයක් භාවිතයට ගත්හ.
මොවුහු ලෝකඩින් කල ආයුධ පරිහරණය කල අතර ගමනාගමනය පිනිස අසුන් භාවිත කලහ. ආගන්තුක සත්කාරය පිළිබඳ නීති පිළිපැද්දහ. සත්කාරකයින් විසින් ආගන්තුකයින් පිළිගෙන පාන් හා ලුණු පිරිනැමුවහොත් ඒ සත්කාරකයා ගේ ආරක්ෂාව ආගන්තුකයින්ට හිමිවිය යුතු විය. අපරාධ සඳහා දඬුවම රුධිර මිලෙන් ගෙවිය යුතු විය. මොවුහු සොහොන් ගොඩැලි තනා සිය මළවුන් ඒ තුළ තැන්පත් කලහ.
3. අන්දාල්වරුන්
වෙස්ටෙරොස්හි පැවැති මුල් මිනිසුන් ගේ රාජධානි බොහොමයක් බිඳ වැටීමට ප්‍රධානතම හේතුව අන්දාල්වරුන් ය. වෙස්ටෙරොස් වෙත සප්තකයේ සත්‍ය ලබ්ධිය රැගෙන ආවේද මොවුන් විසිනි.
ඉතිහාසය
උතුරු දිග එස්සොස්හි බිහිවී පසුව වයඹ දිග එස්සොස්හි අන්ද‍ලෝස් කඳු ප්‍රදේශය වෙත සංක්‍රමණය වූ ජනතාවකි. ප්‍රවාදයන්ට අනුව ඔවුන් අභිමුවට පැමිණි සප්තකයේ දෙවිවරුන් ඔවුන් ගේ පළමු රජතුමා වන 'කඳුකරයේ හියුගෝ' ව අභිෂේක කරන ලදී. මොවුහු රොයින් ගඟබඩ විසූ රොයිනාර් වරුන්ගෙන් යකඩ සමග වැඩකරන අයුරු උගත්හ.
මොවුන් වෙස්ටෙරොස්වලට මුලින්ම පා තැබුවේ කෙදිනක දැයි ස්ථිරවම කිව නොහැකි වුවද ඒ මීට වසර හාරදහසකට පමණ පෙර බව පොදු මතය යි. වෙස්ටෙරොස්හි නැගෙනහිර වෙරළේ අතැඟිලි නම් වූ ප්‍රදේශයට මුලින්ම ගොඩබට මොවුහු මිටියාවතේ විසූ මුල් මිනිසුන් හා මුලින්ම යුධ වැදුනහ. වයර්වුඩ් වදුල් ගිනි තබමින්, වනාන්තරයේ දරුවන් දුටු තැන මරා දමමින් තම සප්තකයේ දෙවියන් වෙනුවෙන් පැරැණි දෙවියන් පැරදවී ය. කතාවලට අනුව මුල් මිනිසුන් ගේ ලෝකඩ ආයුධ හමුවේ වනාන්තරයේ දරුවන්ගෙන් අඩක් විනාශ වූ අතර ඉතිරි අඩ අන්දාල්වරුන් ගේ යකඩ ආයුධ හමුවේ මරු දුටහ.
සියවස් ගණනාවක් මුලුල්ලේ ඇවිලුනු යුද්ධ රැසකින් පසු මුල් මිනිසුන් විසින් දකුණුකරයේ පිහිටවනු ලැබූ රාජධානි හය එකින් එක අන්දාල්වරුන් සතු වූ අතර ඔවුහු එහි නව රාජධානි හයක් පිහිටවූහ. එනමුදු උතුරේ රජවරුන් මෝට් කයිලින් බලකොටුවේ සහායයෙන් සාර්ථක ලෙස අන්දාල්වරුන් ගේ උතුරු ආක්‍රමණ වැළැක්වූ අතර ඔවුන්ට කිසිදා උතුර ජය ගත නොහැකි විය.
සංස්කෘතිය
අන්දාල් සංස්කෘතිය වෙස්ටෙරොස්හි සුවිසල් වෙනස්කම් රැසක් ඇති කිරීමට සමත් විය. එතෙක් පැවති ආගම වෙනුවට නවතම ආගමක් වූ සප්තකයේ සත්‍ය ලබ්ධිය වගා කිරීම, නයිට්වරුන්ගෙන් සුසැදි රණකාමී සම්ප්‍රදාය හඳුන්වා දීම, යකඩ භාවිතය හඳුන්වා දීම හා දියුණු ලේඛන ක්‍රමයක් හඳුන්වා දීම ඒ අතරින් ප්‍රධාන ය.
වෙස්ටෙරොස්හි සම්පූර්ණ පෙර ඉතිහාසයම ලේඛනගත කෙරුනේ අන්දාල්වරුන් අතිනි. එනිසා එහි අන්දාල්වරුන්ට පක්ෂග්‍රාහී ස්වරූපයක් දැකිය හැක.
4. රොයිනාර්වරුන්
නිරිත දිග එස්සොස්හි රොයින් නදී බඩ විසූ ජනතාවකි. වලීරියානු ආක්‍රමණ හමුවේ තම නිජබිම් හැරදා සරණාගතයින් ලෙස වෙස්ටෙරොස්වලට සංක්‍රමණය වූහ.
ඉතිහාසය
මීට වසර හත්සියයකට පමණ පෙර වන විට වැලීරියානුවෝ නැගෙනහිර දිග එස්සොස්හි සිය ආධිපත්‍යය තහවුරු කරගැනීමට සමත් වූහ. ඉන්පසු ඔවුහු බටහිර දෙසට සිය ආක්‍රමණ ව්‍යාප්ත කල අතර නිරිත දිග එස්සොස්හි සුවිසල් රොයින් නදී බඩ පෞර-රාජ්‍ය සංකල්පය යටතේ විසූ රොයිනාර් ජනයා සමග ගැටීමට ඔවුන්ට සිදුවිය. ගැරින් කුමරු යටතේ සංවිධානය වූ මිලියන කාලක රොයිනාර් සේනාවක් වැලීරියානුවන් හා යුධ වැදුනද ඔවුන් ගේ මකරුන් හමුවේ සම්පූර්ණයෙන්ම පරාජය ලැබී ය. රණකාමී රැජිණක වූ නයිමේරියා ඉතිරි වූ පිරිසත් සමග නැවු දසදහසක නැගී පටු මුහුද තරණය කර දකුණු වෙස්ටෙරොස්හි ඩෝර්න් අර්ධද්වීපයට ගොඩ බැස්සා ය. සන්ස්පියර්හි විසූ ඩෝර්නිෂ් වංශාධිපතියකු වූ මෝර්ස් මාර්ටෙල් හා විවාහ වූ ඇය ඔහුට ඩෝර්න් එක්සේසත් කරනු පිණිස උදවු කලා ය.
රොයිනාර්වරුන් ගේ පලායාමෙන් පසු වැලීරියානුවන් විසින් රොයිනිෂ් අගනුවර වූ නි-සාර් සහ ඔවුන් ගේ අනෙකුත් ප්‍රධාන නගර වූ ක්‍රොයේන්, අර්-නොයි, සාර්-මෙල් සහ ඝොයාන්-ඩ්‍රෝහ් සහමුලින්ම විනාශ කර දැමීය.
විලාසය
රොයිනාර්වරුන් ඔලිව් පැහැති සමින්, කළු පැහැ හිසකෙසින් හා අඳුරු පැහැ දෑස්වලින් යුත් හීන්දෑරී සිරුරු ඇත්තවුන් ය.
සංස්කෘතිය
මහා සම්ප්‍රදාය වූ අන්දාල් සංස්කෘතිය හා සසඳන කල රොයිනාර්වරුන් සතුව වෙනස්ම වූ සම්ප්‍රදායයන් රැසක් දැකිය හැක. ඔවුහු පිරිමින්ට හා කාන්තාවන්ට සමසේ සැලකූහ. එනම් ගැහැණු පිරිමි භේදයකින් තොරව වැඩිමහල් දරුවාට පවුලේ උරුමය පිරිනැමූහ. සමලිංගිකත්වය සාමාන්‍ය දෙයක් වශයෙන් පිළිගත්හ. පෞර-රාජ්‍ය සංකල්පය නිසා සිය පාලකයින්ට කුමරා-කුමරිය වශයෙන් ඇමතූහ. මොවුන් ගේ ආභාසය මත මේ සම්ප්‍රදායයන් ඩෝර්න්වලද පැතිර ගියේය.
ඔවුන් ගේ සමහර සම්ප්‍රදායයන් අන්දාල් සම්ප්‍රදායයන් හමුවේ යටපත් වී ගියේය. විශේෂයෙන්ම ඔවුන් ගේ පැරැණි ආගම වූ ගංගා මාතාව නමැදීම අහෝසි වී ගිය අතර ඒ වෙනුවට ඔවුහු සත්‍ය ලබ්ධිය වැළඳ ගත්හ.
5. ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය
ලෝකයේ පැරැණිතම හා ප්‍රසිද්ධම ජනතාවන්ගෙන් එකකි. වැලීරියානුවන් අතින් විනාශ මුඛයට පත් වන තෙක් එය වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ එස්සොස්හි ප්‍රමුඛතම රාජධානිය වශයෙන් පැවතින.
ඉතිහාසය
පුරාණ ඝිස් නගරයෙන් ඇරඹී කෙමෙන් වර්ධනය වූ ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය එවකට පැවැති සංග්‍රාමික, ආර්ථික හා සංස්කෘතික යන සෑම අංශයකින්ම උපරිමයට පත්ව තිබින. සිය බලයේ උපරිමයේදී ඔවුන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ මනා සංවිධානයකින් හා විනයකින් යුක්ත වූ යුධ සේනාංක අනභිභවනීය විය. වහලුන් විසින් ගොඩනගන ලද දැවැන්ත ගඩොල් පිරමීඩවලින් මොවුන් ගේ නගර අලංකාර විය.
වසර පන්දහසකට පෙරදී නැගී ආ නව බලය වූ වැලීරියානුවන් හමුවේ ඝිස්කාරිහි බලය කෙමෙන් පිරිහී යන්නට විය. මොවුන් හා වැලීරියානුවන් අතර ඇති වූ දැවැන්ත යුද්ධ පහක් අවසානයේ ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය සම්පූර්ණයෙන්ම වැනසී ගිය අතර අවසන් සටනේ දී වැලීරියානුවන් විසින් සිය මකරුන් යොදවා අධිරාජ්‍යයේ අගනුවර වූ ඝිස් සහමුලින්ම ගිනි තබා බිමට සමතලා කර දමන ලදී. එමතුද නොව නැවත එහි මිනිසුන් පදිංචි වීම වලකනු වස් ඒ අවට භූමිය ගෙන්දගම් හා ලුණු දමා නිසරු කර දමන ලදී.
පෙර පැවැති ඝිස්කාරි කොලණි වූ අස්ටපොර්, යුනාකි හා මීරීන් යන නගර වහල් වෙළෙඳාම නිසා දැවැන්ත වෙළෙඳ නගර වශයෙන් නැගී සිටින්නට වූ අතර පලාගියවුන් විසින් දූපත් රාජ්‍යයක් වු නව ඝිස් පිහිටවනු ලැබී ය. උතුරින් වූ ඝිස්කාරි කොලණි ඩොත්රැකි ආක්‍රමණ හමුවේ විනාශ වී ගියේ ය.
උරුමය
පැරැණි ඝිස්කාරි සංස්කෘතිය, දෙවිවරුන් හා භාෂාව කාලයත් සමග කෙමෙන් වැලලී ගිය අතර ඔවුහු නව වැලීරියානු භාෂාව වැළඳගත්හ. අද වන විට ඔවුහු ශුද්ධ වැලීරියානු බසින් බිඳී ආ උප බසක් ව්‍යවහාර කරති. බිඳ වැටුනු දැවැන්ත ප්‍රාකාර, පිරමීඩ හා ගරුඬ ප්‍රථිමා ඔවුන් ගේ අතීත ශ්‍රී විභූතිය මොනවට පිළිබිඹු කරති. වහලුන්ගෙන් සැදි කුලී හමුදාවක් වන නිකැළැල් බලකාය සිය යුධ උපාය මාර්ග සහ විනය අනුව පුරාණ ඝිස්කාරි හමුදාවන් හා සම වෙති.
6. වැලීරියානු සමූහාණ්ඩුව
එස්සොස් මහද්වීපයේ සුවිසල් ප්‍රදේශයක් පුරා විහිද පැවති බලසම්පන්න රාජධානියකි. සිය බලයේ උපරිමයේ දී එය නැගෙනහිර එස්සොස් සිට වර්තමාන නිදහස් වෙළෙඳ නගර පිහිටා ඇති බටහිර වෙරළ තීරය දක්වාත්, වෙස්ටෙරොස්හි නැගෙනහිර වෙරළ තීරයේ වූ ඩ්‍රැගන්ස්ටෝන් දක්වාත් විසිර තිබින. එය එම යුගයේ පැවති බලසම්පන්නම යුධ බලයත්, සංස්කෘතික ප්‍රවාහයක් විය. මෙහි කිසිවිටෙකත් රජකු හෝ අධිරාජ්‍යයකු නොසිටි අතර මකරාධිපතියන් නමින් හැඳින්වුනු වංශවතුන් අතින් පාලනය විය. මෙහි අගනුවර වැලීරියා නම් නගරය විය.
ඉතිහාසය
කලකදී මොවුහු බැටළුවන් බලාගනිමින් එස්සොස්හි දකුණුදිග වැලීරියානු අර්ධද්වීපයේ විසූ සාමකාමී ජනතාවක් වූහ. අර්ධද්වීපය මුදුනේ වූ දැවැන්ත ගිණිකඳු වැටියක් ආශ්‍රිතව මකරුන් සැරිසරන බව සොයාගත් ඔවුහු සිය මායාබලය යොදා මකරුන් හීලෑ කරගත්හ. මෙම හීලෑ කරගත් මකරුන් මූලික කරගත් දැවැන්ත යුධ යාන්ත්‍රණයක් ගොඩ නැංවූ ඔවුහු වැලීරියා නගරය කේන්ද්‍ර කරගනිමින් සිය ව්‍යාප්තිය ඇරඹූහ. මේ සමගින් ඔවුන් ගේ මායාබලය ද කෙමෙන් වර්ධනය වන්නට වූ අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැලීරියානු වානේ හා මායාබලය යොදා නිපදවූ සුපිරි ආයුධ තැනීමද ඇරඹූහ.
නැගීම හා විනාශය
වසර පන්දහසකට පෙර වැලීරියාව කෙමෙන් නැගී ආ කාලයේ එස්සොස්හි පැවති සුපිරි බලය ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය විය. ඔවුන් විසින් වැලීරියානු ව්‍යාප්තිය නැවැත්වීමට යත්න දැරුවද වැලීරියානු මකරුන් හා යුධ යාන්ත්‍රණය ඉදිරියේ පරාද විය. ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය මුලුමනින්ම විනාශ වී ගියේ ය. නැගෙනහිර යටත් කිරීමෙන් පසුව බටහිර දෙසට සිය අවධානය යොමු කල වැලීරියානුවන්ට රොයිනාර් පෞර රාජ්‍ය හා ගැටීමට සිදුවිය. පුරුදු පරිදිම මකරුන් හමුවේ රොයිනාර් ප්‍රතිරෝධය බිඳ වැටුනු අතර සියළු රොයිනාර් හමුදා සමූලඝාතනය කෙරිනි. ඉතිරි වූ ගැහැණුන් හා දරුවන් නයිමේරියා රැජිණ යටතේ ඩෝර්න් හි සරණාගත රැකවරනය යටතට ගැනින.
සමුහාණ්ඩුව තවදුරටත් වැඩෙන්නට වූ අතර යටත් කරගත් ප්‍රදේශවලින් පැහැරගත් වහලුන් යොදවා සුවිසල් නගර, නගර යා කෙරෙන මංමාවත්, කොළණි තැනෙන්නට විය. ඕරොස්, මැන්ටරීස්, ටීරියා මෙන්ම දැනට නිදහස් වෙළෙඳ නගර වශයෙන් පවතින පෙන්ටොස්, ටයිරොෂ්, මර්, වොලැන්ටිස් ආදී සියල්ලක්ම (බ්‍රාවොස් හැර) වැලීරියානුවන් අතින් ගොඩනැගුනෝ වෙති.
වසර තුන්සීයයකට පෙර ගිණිකඳු වැටිය පුපුරා යාමත් එයින් ඇතිවූ මුහුද ගොඩ ගැලීමත් නිසා අර්ධද්වීපය කැබලි වී කුඩා දූපත් රැසකට බිඳී ගියේ ය. අගනුවර වූ වැලීරියාව මුලුමනින්ම පාහේ විනාශ වී ගිය අතර එහි බිඳ වැටීමත් සමග සමූහාණ්ඩුව දෙදරා ගියේ ය.
සංස්කෘතිය
සමූහාණ්ඩුව කිසිදාකත් අධිරාජ්‍යයක් හෝ රාජධානියක් නොවූ අතර එහි කිසි විටෙකත් රජකු හෝ අධිරාජ්‍යයකු නොසිටියේ ය. සියළුම නිදහස් මිනිසුන් පාලනය වෙනුවෙන් වගකීමක් දැරුවහ. එනමුදු වඩා ප්‍රායෝගික වශයෙන් මේ බලය රැඳී පැවතුනේ උසස්, බලසම්පන්න හා ධනවත්, සුපිරි මායාබලයක් ඇති වංශාධිපති පවුල් හතලිහක් වටා විය. මකරුන් හීලෑ කිරීම, පාලනය කිරීම හා ඔවුන් පිට නැගී යුධට යෑම ප්‍රධාන වශයෙන් මෙම පවුල් අත රැඳී පැවතුනු අතර ඔවුන් මකරාධිපතියන් වශයෙන් හැඳින්වින. ටාර්ගේරියන්වරුන් මෙවැනි වංශවත් පවුලක් වූවද බලසම්පන්නම පවුල් අතරින් එකක් නොවී ය.
මොවුන් ගේ භාෂාව ශුද්ධ වැලීරියන් වශයෙන් හැඳින්වේ. මොවුන් ගේ මායාබලය අතිමහත් වූ අතර එය භාවිත කර මකරුන්ගෙන් වැඩගැනීම, මකරාග්නිය යොදා ලෝහයෙන් හා ගල්වලින් නොයෙකුත් නිමැවුම් කිරීම ආදිය සිදුකලහ. තවමත් එස්සොස් මහද්වීපය පුරා විසිර පවතින ගලින් නිමවුනු නගර, බලකොටු හා වැලීරියානු මාවත් මොවුන් ගේ සුපිරි තාක්ෂණය වෙනුවෙන් දෙස් දෙති.
වැලීරියානුවෝ යුද්ධවලින් පරදිනවුන් වහලුන් වශයෙන් අල්ලාගෙන ඒම හා ඔවුන් යොදා රන්, රිදී සහ අනිකුත් වටිනා දේ කැනීම සිදුකලහ. ඔවුහු බැලේරියන්, මෙරැක්සස්, වේගාර්, සයිරැක්ස් වැනි විවිධ දෙවිවරුන් සමූහයක් ඇදහූහ. එනමුදු ඒගොන් හා ඔහු ගේ වෙස්ටෙරොස් අනුගාමිකයෝ සත්‍ය ලබ්ධියට හැරුනහ. සොයුරු-සොයුරියන් අතර විවාහය සාමාන්‍ය දෙයක් විය.
උරුමය
විනාශයත් එයින් පසු සිදුවූ ම්ලේච්ඡ ආක්‍රමණත් සමගින් වැලීරියානු භාෂාවත්, මන්ත්‍ර ශාස්ත්‍රත්, සංස්කෘතියත් සහමුලින්ම පාහේ විනාශ වී ගියේ ය. එයින් මිදුනවුන් ලොව සතර අත විහිද ගියහ. වැලීරියානු කොළණි වෙන වෙනම නිදහස් රාජ්‍ය වශයෙන් නැගී සිටින්නට විය. ඔවුන්ගෙන් පැවතෙන්නෝ ශුද්ධ වැලීරියන් වලින් බිඳී ආ නොයෙකුත් ග්‍රාම්‍ය භාෂාවන් වහරන්නට වූහ. මකරුන් යුධ යාන්ත්‍රණයට යොදා ගැනීමත්, වැලීරියානු වානේ නම් වන මන්ත්‍රබලය භාවිතයෙන් සෑදු මිශ්‍ර ලෝහයකින් නිමවූ සුපිරි ආයුධත් සම්බන්ධයෙන් මොවුන් ගේ කීර්තිය තවමත් ලොව පුරා පවතී.
රාජධානි සප්තකයේ ජනකොටස්
1. උතුරු මිනිසුන්
සියළුම උතුරු මිනිසුන් පාහේ මුල් මිනිසුන්ගෙන් පැවතෙන්නෝ වෙති. මොවුන් කෙලින් කතා කරන, කෙලින් වැඩ කරන, දැඩි, පහසුවෙන් නොනැමෙන මිනිස්සු වෙති. ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් තවමත් පුරාණ දෙවිවරුන්ට හා හදවෘක්ෂයන්ට වැඳුම් පිදුම් කරති. නිරන්තර ශීතයත් ශීත කාලයේ දැඩි දුෂ්කරතාත් නිසා ඔවුහු දකුණේ මිනිසුන්ට වඩා වෙනස් අන්දමකින් හැඩගැසු‍නෝ වෙති. ඔවුන් ගේ මුළු දිවියම රඳා පවතින්නේ ශීත කාලය පැමිණෙන බව දැනීමත් ඒ කාලය තුළ සිය දිවි රැකගැනීම උදෙසා සූදාණම් වීමත් යන කරුණු මතය.
සමහර උතුරුවාසීන් අනෙකුන්ගෙන් කෙතරම් දුරස්ව වෙසෙන්නේද යත් ඔවුන් වෙනමම ගෝත්‍ර ලෙස සැලකිය හැක. පො‍ළෝ පැළුම් තුළ දිවිගෙවන සැඟවුනු මිනිසුන්, කඳුකර ගෝත්‍ර හා ස්ක‍ගෝසීන් ඔවුන්ටම ආවේණික සිරිත් විරිත් සම්ප්‍රදායයන් පිළිපදින අතර වින්ටර්ෆෙල්හි ස්ටාර්ක්වරුන්ට යටත් හා ලැදි මිනිස්සු වෙති. සිය ආගමික ඇදහිලි නිසා මොවුන් සත්‍ය ලබ්ධිය යටතේ දිවුරුම් දීම වැනි දෑ ප්‍රතික්ෂේප කරන අතර එනිසාම ඔවුන්ට නයිට්වරුන් වශයෙන් සේවය කල නොහැක.
2. යකඩ මිනිසුන්
වෙස්ටෙරොස්හි බටහිර වෙරළ තීරයේ පිහිටි යකඩ දූපත්වල උපන්නෝ මෙසේ හැඳින්වෙති. මොවුහු නාවික ගමනාගමනය පිළිබඳ සුපිරි හැකියාවකින් යුතු රණකාමී ජන කොටසක් වෙති. මහද්වීපයට කඩා පැන ගම් පිටින් මංකොල්ල කා වනසා දැමීම සම්බන්ධයෙන් ප්‍රසිද්ධියක් උසුලති.
ඉතිහාසය
යකඩ දූපත් ජනාවාස කරන ලද්දේ මුල් මිනිසුන් විසිනි. එනමුදු මෙම හුදෙකලා ජනාවාසයේ දී ඔවුහු අනිකුන් මෙන් පුරාණ දෙවිවරුන් වෙත නොහැරී 'ගිලුනු දෙවියන්' නම් ඔවුන් ගේ ම ආගමික සංස්ථාවක් පිහිටවනු ලැබූහ. පසුකාලීනව අන්දාල්වරුන් විසින් යටපත් කරගැනීම සිදුවුවද මෙහි පැවති සම්ප්‍රදායයන් වෙනස් වීමක් සිදු නොවී ය. සිවු සියවසකට පමණ පෙර හෝර් රජ පෙළපත යටතේ මොවුහු සිය බලයේ උපරිමයට පත් වූහ. වෙස්ටෙරොස්හි මුළු බටහිර වෙරළ කලාපයම හා ගංගා නිම්නය මොවුන් ගේ පාලනය යටතේ පැවතියද ටාර්ගේරියන් ආක්‍රමණ හමුවේ පැරදී සිය රජතුමා වු 'කළු හැරන්' සමගින් සම්පූර්ණ රාජ වංශයම විනාශ කරගත්හ.
සංස්කෘතිය
මොවුහු 'පුරාණ විධි ක්‍රමය' එනම් මංකොල්ල කෑම අනුව ජීවත්වන්නන් වෙති. මිනිසකු ගේ වටිනාකම මැනෙන්නේ ඔහු මංකොල්ල කෑමට කෙතරම් ශූරයකු ද යන්න මතය. ඔවුහු භාණ්ඩ මිලදී නොගන්නා අතර 'යකඩ මිල' ගෙවති, එනම් සටන් කර මරා දැමූවන් ගේ භාණ්ඩ පමණක් ගනිති. සටන්වලදී අල්ලා ගන්නවුන් වහලුන් වශයෙන් යකඩ දූපත්වල ගොවිබිම් හා පතල්වල වැඩට යොදවති. යකඩ මිනිසුන් මෙවැනි පහත් වැඩ කිරීම අවනම්බුවක් වශයෙන් සැලකේ.
මොවුහු මුහුදු පතු‍ළේ වෙසෙතැයි සැලකෙන ගිලුනු දෙවියන් නම් දෙවි කෙනෙකු අදහති. එම දෙවියන් ගේ නමින් මංකොල්ලකෑමටත්, අන් සතු දේ බලෙන් උදුරාගැනීමටත්, දූෂණය කිරීමටත් පසුබට නොවෙති. මොවුන් සතු සැහැල්ලු නොගැඹුරු කුඩා නැවු මගින් වෙරළබඩ හා ගංගාශ්‍රිත රට මැද්දේ කොල්ලකෑම් සිදුකරති. යකඩ මිනිසෙකුට තවත් යකඩ මිනිසෙකු ගේ ලේ සෙලවීම තහනම් ය. එනිසා ඔවුහු මුහුදේ ගිල්වා මරාදැමීම භාවිත කරති.
3. ඩෝර්නිෂ්වරු
වෙස්ටෙරොස්හි දකුණු දිග ඩෝර්න් අර්ධද්වීපයේ වෙසෙති. ඉක්මනින් කිපෙන හා ශෘංගාරාත්මක ජනතාවක් වශයෙන් සැලකේ.
ඉතිහාසය
මුල් මිනිසුන් ගේ හා අන්දාල්වරුන් ගේ ආභාසය යන දෙකම මොවුන් තුළ ඇති මුත් ඔවුන්ට වැඩියෙන්ම බලපා ඇත්තේ රොයිනාර් ආභාසය යි. පැරැණි රොයිනාර් සම්ප්‍රදායයන් වූ ගැහැණු පිරිමි දෙකොටසම සමසේ උරුමය බෙදා දීම හා නිදහස් ලිංගික ආස්වාදනය පැහැදිළිවම දිස්වන වෙනස්කම් ය. විලාසය අනුව මොවුහු රොයිනාර්වරුන් මෙන් ඔලිව් පැහැ සිනිඳු සමින් හා කළු පැහැ හිසකෙසින් යුතු අඳුරු පැහැ දෑස් ඇතියවුන් වෙති. වඩා වැඩි අන්දාල් ආභාසයක් ඇතියවුන් අනිකුන්ට වඩා පැහැපත් සමකින් යුක්ත වෙති.
සංස්කෘතිය
යුද්ධය සඳහා සැහැල්ලු අශ්වාරෝහක බල ඇණි භාවිත කරති. රවුම් ලෝහමය පලිහත්, කෙටි හෙල්ලයත් ප්‍රිය කරන අතර දක්ෂ දුනුවායෝ වෙති. රාජධානි සප්තකය අතුරින් අඩුවෙන්ම ජනාවාස වී ඇති රාජධානිය යි. දැඩී උෂ්ණයත් ජල හිඟයත් මීට බලපා ඇත. අඩු ජනගහනය නිසාම විශාල හමුදාවන් නඩත්තු නොකරන අතර වේගවත් අසුන් මත හා ක්ෂණික පහරදීම් මත වැඩි විශ්වාසයක් තබති.
ප්රාකාරයෙන් එපිට ජනකොටස්
1. නිදහස් මිනිසුන්
නිදහස් මිනිස්සු හෙවත් වනචාරීන් යනු ප්රාකාරයෙන් එපිට දිවිගෙවන ජන කොට්ඨාසයකි. හරියටම නියම ගණනක් නොදන්නා මුත් ලක්ෂ ගණනක් පමණ විය හැකි මෙම නිදහස් මිනිසු සිය ගණනක් වූ සංස්කෘතීන්, ගෝත්‍ර, වංශ, ගම්මාන, නඩ වලට බෙදී ජීවත් වෙති. මොවුන්ගෙන් සමහරෙක් යම් මට්ටමකට ශීලාචාර අය වුවද අනිකුන් අශිෂ්ට දාමරිකයන් වෙති.
සංස්කෘතිය
ප්‍රාකාරය මගින් වෙන් වීම නිසා නිදහස් මිනිසුන් සහ වෙස්ටෙරොස්හි අනිකුත් ජනකොටස් අතර පැහැදිලිව දැකිය හැකි වෙනස්කම් ඇතිවී ඇත. ඔවුහු රටක් නැති, පාලකයින් හෝ වංශවතුන් නැති, රජවරුන් නැති ඔවුන් විසින්ම තෝරා ගත් නීති රීති වලට යටත් මිනිසුන් වෙති. සමාජය සිය ගණනක් ගෝත්‍රවලට බෙදී ඇත. මේ සමහර ගෝත්‍රවල නායකයකු ඇති අතර සමහරක නැත. මෙම ගෝත්‍ර නිරන්ත‍රයෙන්ම අනිකුන් හා යුධ වැදී සිටිති. තාක්ෂණික අතින් නොදියුණු ය. සමහරු අර්ධ සංචාරක ජීවිත ගතකරති.
නීති රීති හෝ දේපල අයිතිය පිළිබඳ සුළු උනන්දුවක් පමණක් ඇත. තමාට ලබාගත හැකි හා තමාට රැකගත හැකි දේ තමාගේ ය. විවාහය සමාජයේ එතරම් වැදගත් දෙයක් නොවේ. බහුතරය මුල් මිනිසුන් ගේ භාෂාව වූ පුරාණ භාෂාව ව්‍යවහාර කරති. ගැහැණුන්ටද පිරිමින් හා සම සමව ආයුධ අතැතිව සටන්වලට සහභාගි වීමේvඅයිතිය ඇත. විවාහය සඳහා අන් ගෝත්‍රවලින් ගැහැණුන් පැහැර ගැනීම සම්ප්‍රදායයකි. එහි අදහස වඩා ශක්තිවන්තයාට සුදුසු සහකාරියන් ලැබී ගෝත්‍රය ශක්තිමත් වීමයි.
ප්‍රාකාරය හරහා පැන උතුරේ මංකොල්ලකෑම් සිදු කිරීම මොවුන් ගේ සිරිතකි. ආයුධ, කුළුබඩු, සේද හා ලොම් සහ වෙනත් අතට හසුවන වටිනා ද්‍රව්‍ය ද ගැහැණුන් ද මෙසේ කොල්ලකනු ලබන භාණ්ඩවලට අයත් ය.
2. අනික් එවුන්
අනික් එවුන් හෙවත් ධවල යාත්‍රිකයන් යනු ප්‍රාකාරයට ඔබ්බෙන් ඈත උතුරේ ජීවත්වන මානවාකාර ජීවි විශේෂයකි. මේ වන විට මිනිසුන් විසින් අවසාන වරට මොවුන්ව දැක වසර අටදහසකටත් වඩා කල් ගතවී ඇත.
ඉතිහාසය
වසර අටදහසකට පමණ පෙර දීර්ඝ රාත්‍රිය නම් වූ දිගු ශීත කාලයකදී අනික් එවුන් විසින් දකුණ ආක්‍රමණය කරන ලදී. ඔවුන් මිනිසුන් මරා දමමින් රාජධානිය දැඩි විනාශ මුඛයකට ගෙන ගියද අවසානයේ දී පරදවනු ලැබී ය. ඔවුන්ට නැවත පැමිණිය නොහැකි වන පරිද්දෙන් ප්‍රාකාරය ගොඩ නැංවින. මේ වනවිට ඔවුන් සුරංගනා කතා වල චරිත බවට පමණක් පත් වී ඇත.
විලාසය
මොවුන්ට උස් වෑරුනු සිරුරක් ඇති අතර සම කිරි මෙන් සුදුමැලි පැහැති ය. මිනිස් ඇසක නොදිටිය හැකි තර‍මේ ගැඹුරු නිල් පැහැ දෑස් ඇත. ස්පර්ශයට සීතල ය. ඔවුහු ආළෝකය පරාවර්තනය කරන සන්නාහ පළඳින අතර එම නිසා සෑම පියවරක් පාසාම එහි පැහැය වෙනස් වේ. කඩු හරඹයෙහි කෙල පැමිණියෝ ය. අයිස් වලින් නිමවූ පළිඟු මෙන් දිදුලන තුනී සීතල අසිපත් පළඳිති. හිම මත පිය සටහන් නොසෑදෙන තරම් සැහැල්ලුවකින් ඇවිදිති. චලනයන් ක්ෂණික ය. භාෂාව ආගන්තුක ය.
ප්‍රවාදයන්ට අනුව ඔවුන් ශීතය සමගින් පැමිණෙන අතර හෝ ඔවුන් සමගින් ශීතය පැමිණේ. ඔවුන් ආළෝකයෙන් සැඟවෙන අතර අඳුරත් සමග පැමිණෙති, නැතහොත් ඔවුන් සමග අඳුර පැමිණේ. ඔවුහු ගින්දරට එතරම් ප්‍රියමනාප නැති අතර 'ඔබ්සිඩියන්' හෙවත් 'මකර වීදුරු' හෙවත් 'මිදුනු ගින්දර' මගින් විනාශ කල හැක.
එස්සොස්හි ජනකොටස්
1. ඩොත්රැකියන්
එස්සොස්හි මධ්‍යයේ පිහිටි 'ඩොක්රැකි මුහුද' නම් වන සුවිසල් තණ බිම් ආශ්‍රිතව වෙ‍සෙන සංචාරක රණකාමී ජනතාවකි. මොවුහු ඛලසාර් නමැති දැවැන්ත රංචු වශයෙන් දිවි ගෙවති. මොවුන්ට තඹ පැහැ සමක්, කළු පැහැ හිසකෙස් හා ආමන්ඩ් හැඩැති දෑස් ඇති අතර ප්‍රමාණයෙන් විශාල සිරුරකට හිමිකම් කියති.
ඉතිහාසය
වසර දහස් ගණනක් පුරාවට මොවුහු කිසිදු වාසස්ථානයක් පිහිටුවා නැති අතර නිදහ‍සේ සංචාරය කල ජනතාවකි. වැලීරියාවේ විනාශයත් සමග එතෙක් ඔවුන් අතින් මැඩ පැවැත්වී සිටි ඩොත්රැකියන් දකුණු, නැගෙනහිර හා නිරිත දිග පිහිටි නිදහස් නගර ආක්‍රමණය කරමින්, ඒවා මංකොල්ල කමින්, මිනිසුන් ඝාතනය කරමින් මහත් විනාශයක් සිදු කරන්නට වන්හ.
සංස්කෘතිය
මොවුන් අස් හිමියන් වන අතර අශ්වයින් යනු ඔවුන් ගේ ජීවිතයේ වටිනාම වස්තුවයි. ආහාර, ගමනාගමනය, ඇඳුම් සහ අනිකුත් දේ නිපදවීමට යොදාගන්නා අමුද්‍රව්‍යයක් වශයෙන් අශ්වයින් මොවුන් ගේ දිවිය පුරා බැඳී පවතියි. මොවුන් ගේ ගෝත්‍රයක් ඛලසාර් එකක් වශයෙන් හැඳින් වේ. එහි නායකයා ඛාල් ය. ඛලසාරයක් ඛාස් නම් වූ කොටස් කිහිපයකට බෙදී ඇති අතර ඒ එක් එක් ඛාස් එකක් කොස් නමැති කපිතාන්වරයකු යටතේ පාලනය වේ. ඛාල් කෙනෙකු මියගිය පසු මොවුන් අතරින් කෙනෙකු නව ඛාල් වශයෙන් පත් වීම හෝ ඛාස් වෙන් වී නව ඛලසාර් බිහි වීම හෝ සිදු වේ.
සෑම ඛාල් කෙනෙකුටම රුහිරාරක්ෂකයින් සිටිති. මොවුහු අඩක් ශරීරාරක්ෂකයින්, අඩක් සොහොයුරන් හා සමීපතමයින් වෙති. පුරාණ සම්ප්‍රදායයන්ට අනුව ඛාල් කෙනෙකු සමගින් ඔහු ගේ රුහිරාරක්ෂකයින් ද මිය යා යුතු ය. ඛලසාරයක් සෑම විටම සංචාරය කරමින් වෙනත් ජනාවාස හෝ අනිකුත් ඛලසාර් කොල්ලකමින් හෝ සිටිති. මුදල් භාවිතයක් නොමැති අතර තෑගී දීම හා ගැනීම සිදු කරති. මොවුන්ට අගනුවර ලෙසින් සැලකෙන එක් නගරයක් ඇති අතර එය වයෙස් ඩොත්රැක් නමින් හැඳින්වේ. තැනිතලාවේදී කෙතරම් එකිනෙකාට පසමිතුරු වුවද මේ නගරය තුළ දී සැවොම සොයුරන් මෙන් හැසිරිය යුතු ය. නගරය තුළ ආයුධ ඇද ගැනීමක් හෝ තවෙකෙකු ගේ ලේ සෙලවීම හෝ තහනම් ය.
මොවුන්ට අනන්‍ය වූ රළු භාෂාවක් ඇත. මොවුහු මුහුදට බිය වෙති. අසුන් පිට යාම සමාජ තත්ත්වය පෙන්වන්නකි. කරත්තයක ගමන් කිරීම ඊට වඩා පහත් සමාජ තත්ත්වයක් වන අතර පයින් ගමන් කිරීම නින්දාවකි. මොවුහු නගර වලට අකැමැති අතර මිනිසකු ගේ දිවියේ සෑම වැදගත් කටයුත්තක්ම විවෘත අහස යට සිදු විය යුතු යැයි විශ්වාස කරති. සමින් නිමවා වර්ණ ගැන්වූ උඩු කබා සහ අශ්ව ලොමින් නිමවූ කලිසම් හඳිති. යුදට යද්දී සන්නාහ නොපළඳින්නේ එය බියගුලු ක්‍රියාවක් යැයි සිතන බැවිනි. සුපිරි අශ්වාරෝහක සටන් කරුවන් ය. අරඛ් නමැති වක් අසිපතත්, දුන්නත්, කසයත් ආයුධ වශයෙන් භාවිත කරති.
සමාජ සංවිධාන
1. නිශා රැකුම් බලකාය
ප්‍රාකාරය රැකීම සඳහා බිහිකෙරුනු වි‍ශේෂ යුධ බලකායකි. රාජධානියේ තිබෙන පැරණිතම බලකායන්ගෙන් එකකි. මෙහි ඉතිහාසය වසර අටදහසකට එහා දිව යයි.
ඉතිහාසය
වසර අටදහසකට පෙර දීර්ඝ රාත්‍රියේ අනික් එවුන්ගේ ආක්‍රමණය මැඩලීමෙන් පසු නැවත එවැනි ආක්‍රමණයක් සිදු වීම වැළැක්වීමේ අරමුනින් ප්‍රාකාරය ගොඩ නංවන ලදී. නමුත් කාලය ගතවත්ම අනික් එවුන් ගේ පුනර්-ආක්‍රමණයක් සිදු නොවූ අතර වනචාරී ආක්‍රමණ කිහිපයකට මුහුණ දෙන්නට පමණක් බලකායට සිදු විය. මේ නිසා බලකාය පිළිබඳ රාජධානියේ ඇති උනන්දුව ද කෙමෙන් අඩු වී ගිය අතර එහි සෙබළුන් ගේ සංඛ්‍යාවද ඒ හා සමගාමීව අඩු වී ගියේ ය.
ප්‍රාකාරය දිගේ ඇති බලකොටු දහනවයක් 'කළු බලකොටුව' වෙතින් පාලනය වේ. මේ වනවිට මේ බලකොටුවලින් තුනක පමණක් සෙබළුන් වෙසේ. ආරම්භයේ දී දසදහසක් පමණ වූ සෙබළුන් මේ වන විට දහසකටත් වඩා අඩු වී ඇත. මුලදී වංශවත් පවුල්වල ලාබාල සාමාජිකයින් බලකායට බැඳීමට කැමැත්තක් දැක්වුවද මේ වනවිට එයට අවශ්‍ය මිනිසුන් සොයාගැනීම ගැටළුවක්ව පවතී. ඒ නිසා රාජධානිය පුරා සිටින අපරාධකරුවන් - සොරුන්, මිනීමරුවන්, දූෂකයන්, හොර දඩයක්කරුවන් - බලකාය වෙත බාරදීම සිරිතක්ව පවතී.
පරිපාලනය
බලකාය ප්‍රධාන බලඇණි තුනකින් සමන්විතය.
මුර සංචාරකයින් :- ප්‍රධාන වශයෙන්ම ආරක්ෂාව බාරව සිටිති. ඊට අමතරව ප්රාකාරයෙන් එපිට මුර සංචාරවල යෙදීම ද සිදුකරති.
ගොඩනංවන්නන් :- ප්‍රාකාරය, එහි බලකොටු හා නිවාස, ගබඩා ආදියේ නඩත්තුව බාරව සිටිති.
නිවාස බාරකරුවන්: - එදිනෙදා කුදු මහත් කටයුත්තක්ම බාරව සිටිති. ආහාර නිපදවීම, ආහාර සැපයීම, සතුන් බලාගැනීම, ඇඳුම් පැළඳුම් සැපයීම, ආයුධ සැපයීම ආදී සෑම දෙයක්ම සිදු කරති.
හදිසි යුධමය තත්ත්වයකදී ගොඩනංවන්නන් හා නිවාස බාරකරුවන් ද අවි අතැතිව සටනට එළඹෙති. ඒ සඳහා ඔවුන්ට මූලික යුධ පුහුණුවක් ලබා දී ඇත.
බලකායේ නායකයා ප්‍රධාන අණදෙන නිළධාරියා ය. මොහු සෙබළුන් අතර ඡන්දයකින් පත් වන අතර මිය යන තෙක්ම සිය තනතුරේ රාජකාරි කරයි. බලකායේ ඉහළ තනතුරු සඳහා සාමාන්‍යයෙන් වංශවත් පවුල්වලින් පැමිණියවුන් තෝරාගන්නාමුත් හැකියාව හා සුදුසුකම් ඇත්නම් සාමාන්‍ය මිනිසෙකුට පවා ඉහළ තනතුරුවලට පත් විය හැක.
පුහුණු කාලය නිමා වූ පසු සියළුදෙනාම බලකායට සේවය කිරීම සඳහා දිවුරුම් දිය යුතුය. මෙම දිවුරුමෙන් පසු බලකාය හැර යාම තහනම් අතර දිවි ඇති තෙක් එහි සේවය කල යුතුය. සේවයෙන් පලා යාම මරණ දඬුවම ලැබිය හැකි වරදකි. දිවුරුම් දුන් සහෝදරයින්ට විවාහ වීම, දරුවන් සෑදීම හා දේපල අයිතිවාසිකම් අහිමිය. සම්ප්‍රදායික නිළ ඇඳුම තනි කළු පැහැ‍යෙන් යුක්ත වේ. වංශ සලකුණු හෝ වෙන මොනයම් සලකුණක් හෝ භාවිතය තහනම්ය.
2. මේස්ටර්වරුන්
ශාස්ත්‍රඥයින්, සුවකරන්නන්, විද්‍යාඥයින්, දෛවඥයින් හා පණිවිඩ මෙහෙයුම්කරුවන් වශයෙන් සේවය කරන වෘත්තිකයින්ගෙන් සැදි නිකායකි. ඕල්ඩ්ටවුන් නගරයේ පිහිටි සිටඩේල් නමැති බලකොටුවේ දී සියළුම මේස්ටර්වරුන් පුහුණුව ලබති. පුහුණුව අවසානයේ දී මේස්ටර් තනතුරට පත් කරනු ලබන්නෝ රාජධානිය පුරා විසිරී ඇති වංශවත් පවුල්වලට අයත් මාලිගා, බලකොටු, නිවාස ආදියෙහි උපදේශක තනතුරක් ලබා පිටව යති. වංශාධිපතියන් සෑම වැදගත් කටයුත්තකදීම මේස්ටර්වරුන් ගේ උපදේශනය ලැබීම සිරිතකි.
මේස්ටර්වරයකු තම දේශපාලන දර්ශනය හා ලැදියාවන් සියල්ල ඉවත දමා තමා සේවය කරන බලකොටුවට හෝ මාලිගයට හෝ ඉත සිතින් සේවය කල යුතුය. එහි භාරකාරත්වය වෙනස් වුවද පැරැණි භාරකරුවාට දැක්වූ සේවය නව භාරකරුවාටද එලෙසින්ම සැපයිය යුතුය. මෙම හේතුව නිසා මේස්ටර්වරයකු බවට පත් වුනු තැනැත්තා සිය පෙළපත් නාමය හැරපියා මුල් නමින් පමණක් පෙනී සිටිය යුතුය.
පරිපාලනය
නිකායේ ප්‍රධානියා 'ප්‍රධාන මේස්ටර්වරයා' ලෙසින් හැඳින්වේ. ඔහුව පත්කිරීම හා ඉවත්කිරීම රහස් සභාවේ ඡන්දය මගින් සිදුවේ. ප්‍රධාන මේස්ටර්වරයා රාජසභාවේ අසුන් ගෙන රජුට උපදෙස් දීම සාමාන්‍ය සිරිතයි. යම් ක්ෂේත්‍රයක පරතෙරට ඉගෙනගත් මේස්ටර්වරයකු 'ආර්ක්මේස්ටර්වරයකු' ලෙසින් හැඳින්වේ. මොවුන් සාමාන්‍ය මේස්ටර්වරයකුට වඩා තත්ත්වයෙන් ජ්‍යෙෂ්ට වන අතර රහස් සභාවේ වාඩිවීමට අවසරය ඇත්තේ මොවුන්ට පමණි.
නවකයකු යම් ක්ෂේත්‍රයක දැනුම හැදෑරූ පසු ඒ විෂයය සම්බන්ධයෙන් ඔහු ගේ දැනුම පරීක්ෂා කර බලා එයින් සමත් වී නම් යම් ලෝහ වර්ගයකින් සැදුනු දම්වැල් පුරුකක් ලබා දෙයි. ඒ ඒ විෂයය සම්බන්ධයෙන් වෙන වෙනම ලෝහ වර්ග ඇති අතර නවකයකු විෂයයන් ගණනාවක් හදාරා පරිනත වී මෙවැනි විවිධ දම්වැල් පුරුක් එකතු කර ගත යුතුය. කර වටා පැළඳිය හැකි තරම් මෙවැනි දම්වැල් පුරුක් එකතුවුනු පසු ඔහුව මේස්ටර්වරයකු බවට උසස් කරන අතර අදාල පුරුක් එක් කර තැනූ දම්වැල ඔහු සිය කර වටා පැළඳිය යුතුය. කර වටා පළඳින දම්වැල මගින් මේස්ටර්වරයකු රාජධානියේ සේවකයකු බව පෙන්වයි. ඔහු මෙය කිසිවිටෙකත් සිරුරෙන් ඉවත් නොකරයි.
අවශ්‍යනම් මේස්ටර්වරයකුට තව තවත් දැනුම හදාරා තවත් පුරුක් සිය දම්වැලට එකතු කරගැනීමේ හැකියාව තිබේ. එහි ඇති දමවැල් පුරුක් අනුව මේස්ටර්වරයා ලබා ඇති දැනුම පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා ගත හැක. මෙම සමහර ලෝහ වර්ග පහත පරිදි වේ.
කළු යකඩ - පණිවිඩ හුවමාරුව
ලෝකඩ - තාරකා ශාස්ත්‍රය
තඹ - ඉතිහාසය
කනකරජත - නක්ෂත්‍රය
කහ රන් - අර්ථ ශාස්ත්‍රය
යකඩ - යුධ ශාස්ත්‍රය
රිදී - වෙද හෙදකම
වැලීරියන් වානේ - මන්ත්‍ර ශාස්ත්‍රය හා ගුප්ත විද්‍යා
රාජධානිය පුරා පණිවිඩ හුවමාරුව සඳහා කපුටන් යොදාගැනෙන අතර මේස්ටර්වරයකු ගේ ප්‍රධානම රාජකාරියක් වන්නේ බලකොටුවක සිටින මෙම කපුටන් නඩත්තු කිරීමයි.
1. පුරාණ දෙවිවරුන්
වනාන්තරයේ දරුවන් විසින් අදහන්නට යෙදුනු නිර්නාමික දෙවිවරුන් ය. තවමත් උතු‍රුකරයේ හා ප්රාකාරයෙන් එපිට මිනිසුන් විසින් අදහනු ලැබේ.
පුරාණ දෙවියන් යනු ස්වභාවික දේවවාදයක් ලෙස සැලකේ. එනම් වනාන්තරයේ ගස් ගල් වලට වන්දනා මාන කිරීම සිදු කරන ලදී. මෙහි පූජකයින් හෝ ශුද්ධ ග්‍රන්ථ හෝ ගීතිකා ගැයුම් හෝ වෙන මොන යම් අන්දමකවත් වත් පිළිවෙත් හෝ දකින්නට නොලැබේ. මෙයට ආසන්නම වතාවත වන්නේ හදවෘක්ෂයක් ඉදිරිපිට යාඥා කිරීම පමණි. හදවෘක්ෂ නමින් හැඳින්වෙන මුහුණු කෙටූ වයර්වුඩ් ගස් පූජනීය වශයෙන් සැලකේ. යාඥාවන්, දිවුරුම් දීම් හා විවාහයන් සාමාන්‍යයෙන් ඒ ඉදිරිපිට දී සිදු කෙරේ. වයර්වුඩ් වෘක්ෂවල මෙම මුහුණු කෙටීම වනාන්තරයේ දරුවන් අතින් සිදු කෙරුනකි. පුරාණ දෙවිවරුන් මෙම මුහුණු තුළින් පිටත ලෝකය හා සම්බන්ධ වන බවත් ඒවා නොමැති තැන ඔවුන් ගේ බලය හීන වන බවත් දරුවන් ගේ විශ්වාසය විය.
2. සප්තකයේ සත්‍ය ලබ්ධිය
රාජධානි සප්තකයේ ප්‍රමුඛ ආගමයි. පුරාණ දෙවියන්ගෙන් වෙන් කර දැක්වීම සඳහා සමහරවිට නව දෙවියන් නමින් ද හැඳින්වේ. සප්තකය යනු එක් දෙවියකු ගේ සප්තාකාරයකට යැදීමයි. අදහන්නන් විසින් ඒ ඒ අවස්ථාවලදී තම අවශ්‍යතාව අනුව පිහිටාධාර ඉල්ලා මේ එක් එක් ආකාරයකට යාඥා කරති.
පියා :- විනිශ්චය නියෝජනය කරයි. යුක්තිය උදෙසා මොහුට යාඥා කරති.
මව :- මාතෘත්වය හා පෝෂණය නියෝජනය කරයි. සරුභාවය හා දයානුකම්පාව උදෙසා මැයට යාඥා කරති.
යුධභටයා :- ශක්තිය නියෝජනය කරයි. ධෛර්යය හා ජයග්‍රහණය උදෙසා මොහුට යාඥා කරති.
කන්‍යාව :- අහිංසකබව හා පවිත්‍රතාව නියෝජනය කරයි. යුවතියක ගේ සදාචාරය රැකගැනීම උදෙසා මැයට යාඥා කරති.
ශිල්පියා :- ශිල්ප හා ශ්‍රමය නියෝජනය කරයි. යම් කිසි කාර්යයක් සාර්ථකව නිම කරගැනීමට අවශ්‍ය වූ විට මොහුට යාඥා කරති.
මැහැල්ල :- ප්‍රඥාව නියෝජනය කරයි. මග පෙන්වීම උදෙසා මැයට යාඥා කරති.
ආගන්තුකයා :- මරණය හා නොදන්නා දේ නියෝජනය කරයි. මොහුට යාඥා කරන්නෝ විරල ය.
රාජධානියේ රාජ්‍යාගම වන අතර එහි නීති, සංස්කෘතිය හා අනිකුත් සෑම වැදගත් දෙයක්ම සමග බැඳී පවතී. ප්‍රධානතම ශුද්ධ ග්‍රන්ථය 'සප්තාග්‍ර තරුව' නම් වන අතර එය සප්තාකාරය වෙනුවෙන් වෙන වෙනම පොත් හතකට බෙදා ඇත. අංක හත ශුද්ධ වස්තුවක් ලෙසින් සැලකේ. සෑම දෙයක්ම සප්තාකාරයකය හුවා දැක්වීමට උත්සාහ දරා ඇත. සප්ත නිරයන්, සප්ත ආශ්චර්යයන්, සප්තාලේපනය, සප්තාග්‍ර තරු, සප්ත වර්ණ දේදුන්න. දේවස්ථාන සප්තක නමින් හැඳින්වේ.
නයිට්වරයකු වීමට නම් සහචරයකු සප්තක දේවස්ථානයේ දී සප්තාලේපනයෙන් අභිෂේක ලැබිය යුතු ය. විවාහ, දරුවන්ට නම් තැබීම ආදිය අල්තාර ඉදිරිපිටදී සිදු කෙරේ.
3. ර්'හ්ලොර්
ආළෝකයේ දෙවිඳුන්, ගිනි හදවත, දැවෙන දෙවියන් හෝ සෙවනැල්ල වශයෙන් ද හැඳින්වේ. එස්සොස්හි ප්‍රමුඛතම ආගම වන අතර වෙස්ටෙරොස්හි ද අදහන්නන් ස්වල්ප දෙනෙක් සිටිති. එහිදී මොහු රතු දෙවියන් නමින් හැඳින්වේ. ඔහු ගේ සලකුණ දැවෙන හදවතයි.
මෙය ද්වෛතවාදී දහමකි. ර්'හ්ලොර් හෙවත් ආළෝකයේ, උණුසුමේ හා ජීවයේ දෙවියා සහ ඔහු ගේ ප්‍රතිමල්ලවයා වන මහා අනිකා හෙවත් අඳු‍රේ, ශීතයේ හා මරණයේ දෙවියා ලෝකයේ පාලනය පිළිබඳ සදාතනික අරගලයක නියැලී සිටිති. අෂයි හි ග්‍රන්ථාරූඪ වී ඇති පුරාණ අනාවැකි අනුව මෙම සටන නිම වන්නේ සිය 'ලයිට්බ්‍රින්ගර්' නමැති දිදුලන අසිපත ලෙලවමින්, ශෛලමය මකරුන්ට පණ උපද්දවමින් පැමිණෙන 'අසෝර් අහායි' නමැති වීරයා විසිනි.
මෙහි පූජකයින් 'රතු පූජකයින්' වශයෙන් හැඳින්වෙති. ඔවුහු ලේ රතු පැහැති ලිහිල් ලෝගුවලින් සැරසී සිටිති. සෑම සන්ධ්‍යාවකම රතු පූජකයින් විසින් ගිනි දල්වා නැවත උදෑසන රැගෙන වඩින මෙන් දෙවියන්ට යාඥා කරති. ර්'හ්ලොර් තෝරාගත් ලබ්ධිකයින්ට ගිනිදළු හරහා කතා කරන බව ඔවුහු විශ්වාස කරති. එබැවින් ගිනි මැල‍වල නටන ගිනිදළු හරහා අනාගතය දැකීමට සමහරු උත්සාහ කරති.
4. ගිලුනු දෙවියා
ගිලුනු දෙවියා හෙවත් මුහුදු රළ යට වැජඹෙන්නා යනු යකඩ දූපත්වල යකඩ මිනිසුන් විසින් වැඳුම් පිදුම් කරනු ලබන දෙවියෙකි. මෙම දෙවියන් විසින් යකඩ මිනිසුන් ගේ මුහුදු කොල්ලකාර ජීවිතයට ආශීර්වාද කරයි.
විශ්වාසයන්ට අනුව ගිලුනු දෙවියන් විසින් යකඩ මිනිසුන් මවා ඇත්තේ පැහැර ගැනීම් හා බලහත්කාර කම් සිදුකිරීමටත්, රාජධානි මුලිනුපුටා දැමීමටත් ය. තමා විසින්ම මුහුදු පතු‍ලේ සිට අග්නිය රැගෙන එන මෙම දෙවියා ගින්නේ හා අසිපතේ බලයෙන් ලෝකය පාලනය කරයි. ගිලුනු දෙවියා ගේ සදාතනික පසමිතුරා කුණාටු දෙවියා වන අතර ඔවුන් දෙදෙනා වසර දහස් ගණනක සිට අරගලයක නියැලී සිටිති. යකඩ මිනිසකු වතුරේ ගිලී මියගියහොත් ඔහු සදාතනිකවම ගිලුනු දෙවියා ගේ ශාලාවේ පැවැත්වෙන භෝජන සංග්‍රහයට සහභාගි වන බව මොවුන් ගේ විශ්වාසය යි.
ළදරුවකු ඉපදුනු වහා මුහුදු වතුරේ ගිල්වා ආශීර්වාද ලබා දෙනු ලැබේ. එමෙන්ම සාමාන්‍යයෙන් මරණ දණ්ඩනය දෙනු ලබන්නේද මුහුදේ ගිල්වා මැරීමෙනි. පූජකයින් 'ගිලුනු මිනිසුන්' නමින් හැඳින්වේ. ඔවුහු දෙවියන් ගේ පැහැය වන කොළ, අළු හා නිල් පැහැ රළු ලෝගු පළඳිති.
භාෂා
1. පොදු භාෂාව
වෙස්ටෙරොස්හි රාජ්‍ය භාෂාවයි. ප්රාකාරයෙන් එපිට යම් යම් ජනකොටස් හැර අන් සියල්ලෝම පොදු භාෂාව කතා කරති. යම් යම් ප්‍රදේශවලට විශේෂිත වූ උච්ඡාරණ වෙනස්කම් තිබිය හැක. පලපුරුද්ද ඇත්තෙකුට එම උච්ඡාරණය වෙනස අනුව අදාල පුද්ගලයා කුමන ප්‍රදේශයකින් පැමිණියෙක්දැයි බොහෝ දුරට නිවැරැදිව අනුමාන කල හැක. කතා විලාසයේ වැඩිම දෙබෙදුම ඇත්තේ උසස් වංශවතුන් හා සාමාන්‍ය ජනතාව අතරය. මීට හේතු විය හැක්කේ වංශවතුන් කුඩා කල සිටම දැඩි පාලනයකින් යුක්ත ආචාර්යවරුන් යටතේ ශිල්ප හැදෑරීම විය හැක.
2. පුරාණ භාෂාව
මුල් මිනිසුන් විසින් වසර දොළොස්දහසකට පෙර ඔවුන් සමග වෙස්ටෙරොස් වෙත රැගෙන ආ භාෂාවයි. මෙය රළු, නද දෙන භාෂාවකි. පුරාණ භාෂාවෙන් සැදුනු නම් කෙටි, සරල එමෙන්ම විස්තරාත්මක නම් වෙති. ප්රාකාරයෙන් එපිට බොහෝ වනචාරී ගෝත්‍ර හා යෝධයින් විසින් තවමත් මේ භාෂාව වහරනු ලැබේ. එනමුදු එයින් පිට රාජධානියෙන් තුරන් වී ගිය භාෂාවකි. මෙය සතුව සංඥා හා සලකුණු භාවිතයෙන් තැනුනු ලේඛන රටාවක් විය. කෙසේ වතුදු මුල් මිනිසුන් මේ සලකුණු භාවිත කර පොත් නොලියූ අතර සෙල්ලිපි පමණක් කොටා තැබූහ.
3. ඩොත්රැකි භාෂාව
මෙය ඩොත්රැකි අස් හිමියන් විසින් භාවිත කරන ගොරෝසු ම්ලේච්ඡ භාෂාවකි. ඔවුන් ගේ බසින් 'ඩොත්රැලාට්' යනු අසුන් පිට යන්නා ය. එයින් ඩොත්රැකි යන්න බිඳී ආ බැව් සිතිය හැක. ඩොත්රැකි බසෙහි 'ඔසවා‍ගෙන යාම' වෙනුවෙන් වෙනස් ආකාරයේ වචන හතරක් ද, 'අදින්න' වෙනුවෙන් වචන තුනක් ද, 'තල්ලු කරන්න' වෙනුවෙන් වචන තුනක් ද, 'අශ්වයා' වෙනුවෙන් අඩුම ගණනේ වචන අටක් පමණ ද ඇති මුත් 'කරුනාකර' හෝ 'පසුපස එන්න' යන තේරුම දෙන කිසිදු වචනයක් නැත.
සාමාන්‍යයෙන් දන්නා දෙයක් හෝ ජනශ්‍රැතියේ සඳහන් වන දෙයක් හෝ ගැන කතා කරන විට "ඒක දන්න දෙයක්" යැයි පැවසීම සිරිතකි.
4. ශුද්ධ වැලීරියන්
වැලීරියාවේ ඉපිද වැලීරියානු සමූහාණ්ඩුව හරහා ලොව පුරා පැතිරුනු භාෂාවකි. විනාශයෙන් පසු එහි භාවිතය කෙමෙන් මැකී ගියේ ය. එනමුදු තවමත් එම බසින් ලියැවුනු ගීත, සැහැලි, පොත් දැකිය හැක. වෙස්ටෙරොස්හි උසස් වංශවත් පවුල්වල දරුවන්ට සිය අධ්‍යාපනයේ කොටසක් වශයෙන් (බොහෝවිට මෝස්තරයට මෙන්) ශුද්ධ වැලීරියන් ඉගැන්වෙයි. මෙය බෙහෙවින් ගීතවත් බසක් ලෙස සැලකේ.
"වලාර් මෝර්ගුලිස්" යනු "සියළු මිනිසුන් මිය යා යුතුය" යන අර්ථය දේ. "වලාර් ඩොහේරිස්" යන්න "සියළු මිනිසුන් සේවය කල යුතුය" ලෙසින් පරිවර්තනය කල හැක.
වැලීරියන් ලේඛනය රූපාක්ෂරවලින් සැදුනකි. සම්ප්‍රදායයක් වශයෙන් පොත් නොලියවුනු අතර ඒ වෙනුවට ලිපි වල ලියැවුනි. මොවුන් ගේ මන්ත්‍ර ශාස්ත්‍ර ශුද්ධ වැලීරියන් වලින් හෝ වෙනත් රහස් බසකින් හෝ ලියැවෙන්නට ඇතැයි විශ්වාස කෙරෙයි.
5. ග්‍රාම්‍ය වැලීරියන්
විනාශයෙන් පසුව නිදහස් වෙළෙඳ නගරවල හා වෙනත් වැලීරියානු කොළණිවල ඇති වුනු එකිනෙකට වෙනස් භාෂා පවුලයි. එනමුදු මේවායේ මූලය ශුද්ධ වැලීරියන් ය. ලේඛනය සඳහා එකිනෙක භාෂාවට වෙනස් වූ සලකුණු භාවිත කරයි. ශුද්ධ වැලීරියන් දන්නා කෙනෙකුට මේ භාෂාවන් කතා කරද්දී අසීරුවෙන් හෝ යම් තරමකට තේරුම් ගත හැකි වුවද කියවා තේරුම් ගැනීමට නොහැකි ය. වහල් වෙළෙඳුන් ගේ බොක්ක අසබඩ නගර වන යුනාකි, මීරීන් හා අස්ටපෝර් වල ග්‍රාම්‍ය වැලීරියන් භාෂාවලට ඝිස්කාරි බසේ ආභාසයද ලැබී ඇත.
මුල් මිනිසුන් යනු වෙස්ටෙරොස්වලට මුලින්ම බාහිරින් සංක්‍රමණය වූ ජනතාවයි. ඔවුන් ගේ බලපෑම වෙස්ටෙරොස්හි අද දක්වාම (විශේෂයෙන් උතුරේ) දැකිය හැක.
ඉතිහාසය
මොවුහු එස්සොස් සහ වෙස්ටෙරොස් අතර වූ 'ඩෝර්න්හි අත' නමින් හැඳින්වුනු පටු බිම්තීරය ඔස්සේ පළමුව වෙස්ටෙරොස් වෙත සංක්‍රමණය වූහ. ලෝකඩ අසිපත් හා සම් පලිහවලින් සන්නද්ධ වී අසුන් අරා පැමිණි මොවුහු නව භූමියේ පදිංචි වී බලකොටු හා ගොවිබිම් ගොඩනැගූහ. වනාන්තරයේ දරුවන් විසින් පූජනීයත්වයෙන් සැලකූ වයර්වුඩ් ගස් කපා බිම හෙලීම නිසා මොවුන් හා දරුවන් අතර ගැටුම් ඇතිවිය. වනාන්තරයේ දරුවන් විසින් මෙම යුද්ධවලදී බලසම්පන්න ඉන්ද්‍රජාලික හා වෙනත් මායාකාරී දේවල් භාවිත කලද මුල් මිනිස්සු වඩා විශාල සිරුරැති, වඩා ශක්තිමත්, වඩා දියුණු තාක්ෂණක් සහිත වූවන් වූහ. දරුවන් විසින් සිය ඉන්ද්‍රජාල භාවිත කරමින් ඩෝර්න්හි අත විනාශ කර දැමුවද මුල් මිනිස්සු දිගින් දිගටම නැවු මාර්ගයෙන් සිය සංක්‍රමණ සිදු කලහ.
ඩෝර්න්හි අත විනාශ කලාක් මෙන් මුල් මිනිසුන් ගේ උතුරු ආක්‍රමණ හමුවේ දරුවන් විසින් සිය මායා බලය භාවිත කර බෙල්ල නම් වූ උතුර-දකුණ වෙන් කරන පටු ගොඩබිම් තීරය මුහුදෙන් යටකර විනාශ කර දැමීමට උත්සාහ කලහ. එනමුදු එය සාර්ථක වූයේ අඩ වශයෙන් වූ අතර මුහුද ගොඩගැලීම නිසා බෙල්ල ප්‍රදේශයේ අද පවතින වගුරු බිම් නිර්මාණය විය. කෙසේ වුවද දරුවන් ප්‍රදර්ශනය කල මෙම සුපිරි මායාබල හැකියාව නිසා ඔවුන් හා දිගින් දිගටම යුධ වැදීමට වඩා ඔවුන් සමග සහජීවනයෙන් විසීම සුදුසු යැයි මුල් මිනිස්සු තේරුම් ගත්හ.
ගංගා නිම්නයේ පිහිටි මුහුණු දූපතේ දී ඇතිකෙරුනු මෙම සාම ගිවිසුම මගින් දරුවන්ට වනාන්තරයේ භුක්තියත් මුල් මිනිසුන්ට අනිත් පෙදෙස්වල භුක්තියත් වශයෙන් භූමිය බෙදෙනු ලැබින. මීට අමතරව නැවත කිසි දිනෙක වයර්වුඩ් ගස් නොකපන පොරොන්දුවක්ද මුල් මිනිසුන්ගෙන් ලැබින.
ගිවිසුමෙන් පසු වසර හාරදහසක කාලය සාමය හා සමෘද්ධිය රජැයූ සමයක් විය. මුල් මිනිස්සු සිය පැරැණි ඇදහීම් ඉවත දමා වනාන්තරයේ දරුවන් ගේ නිර්නාමික දෙවිවරුන් ඇදහීමට පටන් ගත්හ. ඔවුහු ද දරුවන් මෙන් වයර්වුඩ් ගස්වල මුහුණු කෙටීමට පටන් ගත්හ. පණිවුඩ හුවමාරුව සඳහා කපුටන් භාවිතයද මුල් මිනිසුන් දරුවන් වෙතින් උගත්තකි. එනමුදු ඒ කාලයේ දී දරුවන්ට කපුටන් ගේ මනස් තුළට රිංගා කතා කිරීමේ හැකියාව තිබින.
වසර හයදහසකට පමණ පෙර අන්දාල්වරු එස්සොස්හි සිට පටු මුහුද ඔස්සේ පැමිණ වෙස්ටෙරොස් ආක්‍රමණය කලහ. සියවස් ගණනක් මුලුල්ලේ ඔවුන් හා මුල් මිනිසුන් අතර මහද්වීපයේ පාලනය උදෙසා සටන් පැවැති අතර අන්තිමේදී අන්දාල්වරු දකුණු ප්‍රදේශවල පාලනය සියතට ගැනීමට සමත් වූහ. එහෙත් මෝට් කේය්ලින්හි ආරක්ෂාව යටතේ බෙල්ලෙන් උඩ උතුරේ පාලනය දිගටම මුල් මිනිසුන් සතුව තිබින.
සංස්කෘතිය
මුල් මිනිස්සු 'පුරාණ භාෂාව' නමින් හැඳින්වෙන රළු බසක් කතා කලහ. මේ භාෂාව අද දක්වාම සමහර වනචාරීන් විසිනුත් යෝධයින් විසිනුත් භාවිත කරති. මොවුහු සලකුණු වලින් නිර්මිත ලේඛන ක්‍රමයක් භාවිතයට ගත්හ.
මොවුහු ලෝකඩින් කල ආයුධ පරිහරණය කල අතර ගමනාගමනය පිනිස අසුන් භාවිත කලහ. ආගන්තුක සත්කාරය පිළිබඳ නීති පිළිපැද්දහ. සත්කාරකයින් විසින් ආගන්තුකයින් පිළිගෙන පාන් හා ලුණු පිරිනැමුවහොත් ඒ සත්කාරකයා ගේ ආරක්ෂාව ආගන්තුකයින්ට හිමිවිය යුතු විය. අපරාධ සඳහා දඬුවම රුධිර මිලෙන් ගෙවිය යුතු විය. මොවුහු සොහොන් ගොඩැලි තනා සිය මළවුන් ඒ තුළ තැන්පත් කලහ.
3. අන්දාල්වරුන්
වෙස්ටෙරොස්හි පැවැති මුල් මිනිසුන් ගේ රාජධානි බොහොමයක් බිඳ වැටීමට ප්‍රධානතම හේතුව අන්දාල්වරුන් ය. වෙස්ටෙරොස් වෙත සප්තකයේ සත්‍ය ලබ්ධිය රැගෙන ආවේද මොවුන් විසිනි.
ඉතිහාසය
උතුරු දිග එස්සොස්හි බිහිවී පසුව වයඹ දිග එස්සොස්හි අන්ද‍ලෝස් කඳු ප්‍රදේශය වෙත සංක්‍රමණය වූ ජනතාවකි. ප්‍රවාදයන්ට අනුව ඔවුන් අභිමුවට පැමිණි සප්තකයේ දෙවිවරුන් ඔවුන් ගේ පළමු රජතුමා වන 'කඳුකරයේ හියුගෝ' ව අභිෂේක කරන ලදී. මොවුහු රොයින් ගඟබඩ විසූ රොයිනාර් වරුන්ගෙන් යකඩ සමග වැඩකරන අයුරු උගත්හ.
මොවුන් වෙස්ටෙරොස්වලට මුලින්ම පා තැබුවේ කෙදිනක දැයි ස්ථිරවම කිව නොහැකි වුවද ඒ මීට වසර හාරදහසකට පමණ පෙර බව පොදු මතය යි. වෙස්ටෙරොස්හි නැගෙනහිර වෙරළේ අතැඟිලි නම් වූ ප්‍රදේශයට මුලින්ම ගොඩබට මොවුහු මිටියාවතේ විසූ මුල් මිනිසුන් හා මුලින්ම යුධ වැදුනහ. වයර්වුඩ් වදුල් ගිනි තබමින්, වනාන්තරයේ දරුවන් දුටු තැන මරා දමමින් තම සප්තකයේ දෙවියන් වෙනුවෙන් පැරැණි දෙවියන් පැරදවී ය. කතාවලට අනුව මුල් මිනිසුන් ගේ ලෝකඩ ආයුධ හමුවේ වනාන්තරයේ දරුවන්ගෙන් අඩක් විනාශ වූ අතර ඉතිරි අඩ අන්දාල්වරුන් ගේ යකඩ ආයුධ හමුවේ මරු දුටහ.
සියවස් ගණනාවක් මුලුල්ලේ ඇවිලුනු යුද්ධ රැසකින් පසු මුල් මිනිසුන් විසින් දකුණුකරයේ පිහිටවනු ලැබූ රාජධානි හය එකින් එක අන්දාල්වරුන් සතු වූ අතර ඔවුහු එහි නව රාජධානි හයක් පිහිටවූහ. එනමුදු උතුරේ රජවරුන් මෝට් කයිලින් බලකොටුවේ සහායයෙන් සාර්ථක ලෙස අන්දාල්වරුන් ගේ උතුරු ආක්‍රමණ වැළැක්වූ අතර ඔවුන්ට කිසිදා උතුර ජය ගත නොහැකි විය.
සංස්කෘතිය
අන්දාල් සංස්කෘතිය වෙස්ටෙරොස්හි සුවිසල් වෙනස්කම් රැසක් ඇති කිරීමට සමත් විය. එතෙක් පැවති ආගම වෙනුවට නවතම ආගමක් වූ සප්තකයේ සත්‍ය ලබ්ධිය වගා කිරීම, නයිට්වරුන්ගෙන් සුසැදි රණකාමී සම්ප්‍රදාය හඳුන්වා දීම, යකඩ භාවිතය හඳුන්වා දීම හා දියුණු ලේඛන ක්‍රමයක් හඳුන්වා දීම ඒ අතරින් ප්‍රධාන ය.
වෙස්ටෙරොස්හි සම්පූර්ණ පෙර ඉතිහාසයම ලේඛනගත කෙරුනේ අන්දාල්වරුන් අතිනි. එනිසා එහි අන්දාල්වරුන්ට පක්ෂග්‍රාහී ස්වරූපයක් දැකිය හැක.
4. රොයිනාර්වරුන්
නිරිත දිග එස්සොස්හි රොයින් නදී බඩ විසූ ජනතාවකි. වලීරියානු ආක්‍රමණ හමුවේ තම නිජබිම් හැරදා සරණාගතයින් ලෙස වෙස්ටෙරොස්වලට සංක්‍රමණය වූහ.
ඉතිහාසය
මීට වසර හත්සියයකට පමණ පෙර වන විට වැලීරියානුවෝ නැගෙනහිර දිග එස්සොස්හි සිය ආධිපත්‍යය තහවුරු කරගැනීමට සමත් වූහ. ඉන්පසු ඔවුහු බටහිර දෙසට සිය ආක්‍රමණ ව්‍යාප්ත කල අතර නිරිත දිග එස්සොස්හි සුවිසල් රොයින් නදී බඩ පෞර-රාජ්‍ය සංකල්පය යටතේ විසූ රොයිනාර් ජනයා සමග ගැටීමට ඔවුන්ට සිදුවිය. ගැරින් කුමරු යටතේ සංවිධානය වූ මිලියන කාලක රොයිනාර් සේනාවක් වැලීරියානුවන් හා යුධ වැදුනද ඔවුන් ගේ මකරුන් හමුවේ සම්පූර්ණයෙන්ම පරාජය ලැබී ය. රණකාමී රැජිණක වූ නයිමේරියා ඉතිරි වූ පිරිසත් සමග නැවු දසදහසක නැගී පටු මුහුද තරණය කර දකුණු වෙස්ටෙරොස්හි ඩෝර්න් අර්ධද්වීපයට ගොඩ බැස්සා ය. සන්ස්පියර්හි විසූ ඩෝර්නිෂ් වංශාධිපතියකු වූ මෝර්ස් මාර්ටෙල් හා විවාහ වූ ඇය ඔහුට ඩෝර්න් එක්සේසත් කරනු පිණිස උදවු කලා ය.
රොයිනාර්වරුන් ගේ පලායාමෙන් පසු වැලීරියානුවන් විසින් රොයිනිෂ් අගනුවර වූ නි-සාර් සහ ඔවුන් ගේ අනෙකුත් ප්‍රධාන නගර වූ ක්‍රොයේන්, අර්-නොයි, සාර්-මෙල් සහ ඝොයාන්-ඩ්‍රෝහ් සහමුලින්ම විනාශ කර දැමීය.
විලාසය
රොයිනාර්වරුන් ඔලිව් පැහැති සමින්, කළු පැහැ හිසකෙසින් හා අඳුරු පැහැ දෑස්වලින් යුත් හීන්දෑරී සිරුරු ඇත්තවුන් ය.
සංස්කෘතිය
මහා සම්ප්‍රදාය වූ අන්දාල් සංස්කෘතිය හා සසඳන කල රොයිනාර්වරුන් සතුව වෙනස්ම වූ සම්ප්‍රදායයන් රැසක් දැකිය හැක. ඔවුහු පිරිමින්ට හා කාන්තාවන්ට සමසේ සැලකූහ. එනම් ගැහැණු පිරිමි භේදයකින් තොරව වැඩිමහල් දරුවාට පවුලේ උරුමය පිරිනැමූහ. සමලිංගිකත්වය සාමාන්‍ය දෙයක් වශයෙන් පිළිගත්හ. පෞර-රාජ්‍ය සංකල්පය නිසා සිය පාලකයින්ට කුමරා-කුමරිය වශයෙන් ඇමතූහ. මොවුන් ගේ ආභාසය මත මේ සම්ප්‍රදායයන් ඩෝර්න්වලද පැතිර ගියේය.
ඔවුන් ගේ සමහර සම්ප්‍රදායයන් අන්දාල් සම්ප්‍රදායයන් හමුවේ යටපත් වී ගියේය. විශේෂයෙන්ම ඔවුන් ගේ පැරැණි ආගම වූ ගංගා මාතාව නමැදීම අහෝසි වී ගිය අතර ඒ වෙනුවට ඔවුහු සත්‍ය ලබ්ධිය වැළඳ ගත්හ.
5. ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය
ලෝකයේ පැරැණිතම හා ප්‍රසිද්ධම ජනතාවන්ගෙන් එකකි. වැලීරියානුවන් අතින් විනාශ මුඛයට පත් වන තෙක් එය වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ එස්සොස්හි ප්‍රමුඛතම රාජධානිය වශයෙන් පැවතින.
ඉතිහාසය
පුරාණ ඝිස් නගරයෙන් ඇරඹී කෙමෙන් වර්ධනය වූ ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය එවකට පැවැති සංග්‍රාමික, ආර්ථික හා සංස්කෘතික යන සෑම අංශයකින්ම උපරිමයට පත්ව තිබින. සිය බලයේ උපරිමයේදී ඔවුන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ මනා සංවිධානයකින් හා විනයකින් යුක්ත වූ යුධ සේනාංක අනභිභවනීය විය. වහලුන් විසින් ගොඩනගන ලද දැවැන්ත ගඩොල් පිරමීඩවලින් මොවුන් ගේ නගර අලංකාර විය.
වසර පන්දහසකට පෙරදී නැගී ආ නව බලය වූ වැලීරියානුවන් හමුවේ ඝිස්කාරිහි බලය කෙමෙන් පිරිහී යන්නට විය. මොවුන් හා වැලීරියානුවන් අතර ඇති වූ දැවැන්ත යුද්ධ පහක් අවසානයේ ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය සම්පූර්ණයෙන්ම වැනසී ගිය අතර අවසන් සටනේ දී වැලීරියානුවන් විසින් සිය මකරුන් යොදවා අධිරාජ්‍යයේ අගනුවර වූ ඝිස් සහමුලින්ම ගිනි තබා බිමට සමතලා කර දමන ලදී. එමතුද නොව නැවත එහි මිනිසුන් පදිංචි වීම වලකනු වස් ඒ අවට භූමිය ගෙන්දගම් හා ලුණු දමා නිසරු කර දමන ලදී.
පෙර පැවැති ඝිස්කාරි කොලණි වූ අස්ටපොර්, යුනාකි හා මීරීන් යන නගර වහල් වෙළෙඳාම නිසා දැවැන්ත වෙළෙඳ නගර වශයෙන් නැගී සිටින්නට වූ අතර පලාගියවුන් විසින් දූපත් රාජ්‍යයක් වු නව ඝිස් පිහිටවනු ලැබී ය. උතුරින් වූ ඝිස්කාරි කොලණි ඩොත්රැකි ආක්‍රමණ හමුවේ විනාශ වී ගියේ ය.
උරුමය
පැරැණි ඝිස්කාරි සංස්කෘතිය, දෙවිවරුන් හා භාෂාව කාලයත් සමග කෙමෙන් වැලලී ගිය අතර ඔවුහු නව වැලීරියානු භාෂාව වැළඳගත්හ. අද වන විට ඔවුහු ශුද්ධ වැලීරියානු බසින් බිඳී ආ උප බසක් ව්‍යවහාර කරති. බිඳ වැටුනු දැවැන්ත ප්‍රාකාර, පිරමීඩ හා ගරුඬ ප්‍රථිමා ඔවුන් ගේ අතීත ශ්‍රී විභූතිය මොනවට පිළිබිඹු කරති. වහලුන්ගෙන් සැදි කුලී හමුදාවක් වන නිකැළැල් බලකාය සිය යුධ උපාය මාර්ග සහ විනය අනුව පුරාණ ඝිස්කාරි හමුදාවන් හා සම වෙති.
6. වැලීරියානු සමූහාණ්ඩුව
එස්සොස් මහද්වීපයේ සුවිසල් ප්‍රදේශයක් පුරා විහිද පැවති බලසම්පන්න රාජධානියකි. සිය බලයේ උපරිමයේ දී එය නැගෙනහිර එස්සොස් සිට වර්තමාන නිදහස් වෙළෙඳ නගර පිහිටා ඇති බටහිර වෙරළ තීරය දක්වාත්, වෙස්ටෙරොස්හි නැගෙනහිර වෙරළ තීරයේ වූ ඩ්‍රැගන්ස්ටෝන් දක්වාත් විසිර තිබින. එය එම යුගයේ පැවති බලසම්පන්නම යුධ බලයත්, සංස්කෘතික ප්‍රවාහයක් විය. මෙහි කිසිවිටෙකත් රජකු හෝ අධිරාජ්‍යයකු නොසිටි අතර මකරාධිපතියන් නමින් හැඳින්වුනු වංශවතුන් අතින් පාලනය විය. මෙහි අගනුවර වැලීරියා නම් නගරය විය.
ඉතිහාසය
කලකදී මොවුහු බැටළුවන් බලාගනිමින් එස්සොස්හි දකුණුදිග වැලීරියානු අර්ධද්වීපයේ විසූ සාමකාමී ජනතාවක් වූහ. අර්ධද්වීපය මුදුනේ වූ දැවැන්ත ගිණිකඳු වැටියක් ආශ්‍රිතව මකරුන් සැරිසරන බව සොයාගත් ඔවුහු සිය මායාබලය යොදා මකරුන් හීලෑ කරගත්හ. මෙම හීලෑ කරගත් මකරුන් මූලික කරගත් දැවැන්ත යුධ යාන්ත්‍රණයක් ගොඩ නැංවූ ඔවුහු වැලීරියා නගරය කේන්ද්‍ර කරගනිමින් සිය ව්‍යාප්තිය ඇරඹූහ. මේ සමගින් ඔවුන් ගේ මායාබලය ද කෙමෙන් වර්ධනය වන්නට වූ අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැලීරියානු වානේ හා මායාබලය යොදා නිපදවූ සුපිරි ආයුධ තැනීමද ඇරඹූහ.
නැගීම හා විනාශය
වසර පන්දහසකට පෙර වැලීරියාව කෙමෙන් නැගී ආ කාලයේ එස්සොස්හි පැවති සුපිරි බලය ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය විය. ඔවුන් විසින් වැලීරියානු ව්‍යාප්තිය නැවැත්වීමට යත්න දැරුවද වැලීරියානු මකරුන් හා යුධ යාන්ත්‍රණය ඉදිරියේ පරාද විය. ඝිස්කාරි අධිරාජ්‍යය මුලුමනින්ම විනාශ වී ගියේ ය. නැගෙනහිර යටත් කිරීමෙන් පසුව බටහිර දෙසට සිය අවධානය යොමු කල වැලීරියානුවන්ට රොයිනාර් පෞර රාජ්‍ය හා ගැටීමට සිදුවිය. පුරුදු පරිදිම මකරුන් හමුවේ රොයිනාර් ප්‍රතිරෝධය බිඳ වැටුනු අතර සියළු රොයිනාර් හමුදා සමූලඝාතනය කෙරිනි. ඉතිරි වූ ගැහැණුන් හා දරුවන් නයිමේරියා රැජිණ යටතේ ඩෝර්න් හි සරණාගත රැකවරනය යටතට ගැනින.
සමුහාණ්ඩුව තවදුරටත් වැඩෙන්නට වූ අතර යටත් කරගත් ප්‍රදේශවලින් පැහැරගත් වහලුන් යොදවා සුවිසල් නගර, නගර යා කෙරෙන මංමාවත්, කොළණි තැනෙන්නට විය. ඕරොස්, මැන්ටරීස්, ටීරියා මෙන්ම දැනට නිදහස් වෙළෙඳ නගර වශයෙන් පවතින පෙන්ටොස්, ටයිරොෂ්, මර්, වොලැන්ටිස් ආදී සියල්ලක්ම (බ්‍රාවොස් හැර) වැලීරියානුවන් අතින් ගොඩනැගුනෝ වෙති.
වසර තුන්සීයයකට පෙර ගිණිකඳු වැටිය පුපුරා යාමත් එයින් ඇතිවූ මුහුද ගොඩ ගැලීමත් නිසා අර්ධද්වීපය කැබලි වී කුඩා දූපත් රැසකට බිඳී ගියේ ය. අගනුවර වූ වැලීරියාව මුලුමනින්ම පාහේ විනාශ වී ගිය අතර එහි බිඳ වැටීමත් සමග සමූහාණ්ඩුව දෙදරා ගියේ ය.
සංස්කෘතිය
සමූහාණ්ඩුව කිසිදාකත් අධිරාජ්‍යයක් හෝ රාජධානියක් නොවූ අතර එහි කිසි විටෙකත් රජකු හෝ අධිරාජ්‍යයකු නොසිටියේ ය. සියළුම නිදහස් මිනිසුන් පාලනය වෙනුවෙන් වගකීමක් දැරුවහ. එනමුදු වඩා ප්‍රායෝගික වශයෙන් මේ බලය රැඳී පැවතුනේ උසස්, බලසම්පන්න හා ධනවත්, සුපිරි මායාබලයක් ඇති වංශාධිපති පවුල් හතලිහක් වටා විය. මකරුන් හීලෑ කිරීම, පාලනය කිරීම හා ඔවුන් පිට නැගී යුධට යෑම ප්‍රධාන වශයෙන් මෙම පවුල් අත රැඳී පැවතුනු අතර ඔවුන් මකරාධිපතියන් වශයෙන් හැඳින්වින. ටාර්ගේරියන්වරුන් මෙවැනි වංශවත් පවුලක් වූවද බලසම්පන්නම පවුල් අතරින් එකක් නොවී ය.
මොවුන් ගේ භාෂාව ශුද්ධ වැලීරියන් වශයෙන් හැඳින්වේ. මොවුන් ගේ මායාබලය අතිමහත් වූ අතර එය භාවිත කර මකරුන්ගෙන් වැඩගැනීම, මකරාග්නිය යොදා ලෝහයෙන් හා ගල්වලින් නොයෙකුත් නිමැවුම් කිරීම ආදිය සිදුකලහ. තවමත් එස්සොස් මහද්වීපය පුරා විසිර පවතින ගලින් නිමවුනු නගර, බලකොටු හා වැලීරියානු මාවත් මොවුන් ගේ සුපිරි තාක්ෂණය වෙනුවෙන් දෙස් දෙති.
වැලීරියානුවෝ යුද්ධවලින් පරදිනවුන් වහලුන් වශයෙන් අල්ලාගෙන ඒම හා ඔවුන් යොදා රන්, රිදී සහ අනිකුත් වටිනා දේ කැනීම සිදුකලහ. ඔවුහු බැලේරියන්, මෙරැක්සස්, වේගාර්, සයිරැක්ස් වැනි විවිධ දෙවිවරුන් සමූහයක් ඇදහූහ. එනමුදු ඒගොන් හා ඔහු ගේ වෙස්ටෙරොස් අනුගාමිකයෝ සත්‍ය ලබ්ධියට හැරුනහ. සොයුරු-සොයුරියන් අතර විවාහය සාමාන්‍ය දෙයක් විය.
උරුමය
විනාශයත් එයින් පසු සිදුවූ ම්ලේච්ඡ ආක්‍රමණත් සමගින් වැලීරියානු භාෂාවත්, මන්ත්‍ර ශාස්ත්‍රත්, සංස්කෘතියත් සහමුලින්ම පාහේ විනාශ වී ගියේ ය. එයින් මිදුනවුන් ලොව සතර අත විහිද ගියහ. වැලීරියානු කොළණි වෙන වෙනම නිදහස් රාජ්‍ය වශයෙන් නැගී සිටින්නට විය. ඔවුන්ගෙන් පැවතෙන්නෝ ශුද්ධ වැලීරියන් වලින් බිඳී ආ නොයෙකුත් ග්‍රාම්‍ය භාෂාවන් වහරන්නට වූහ. මකරුන් යුධ යාන්ත්‍රණයට යොදා ගැනීමත්, වැලීරියානු වානේ නම් වන මන්ත්‍රබලය භාවිතයෙන් සෑදු මිශ්‍ර ලෝහයකින් නිමවූ සුපිරි ආයුධත් සම්බන්ධයෙන් මොවුන් ගේ කීර්තිය තවමත් ලොව පුරා පවතී.
රාජධානි සප්තකයේ ජනකොටස්
1. උතුරු මිනිසුන්
සියළුම උතුරු මිනිසුන් පාහේ මුල් මිනිසුන්ගෙන් පැවතෙන්නෝ වෙති. මොවුන් කෙලින් කතා කරන, කෙලින් වැඩ කරන, දැඩි, පහසුවෙන් නොනැමෙන මිනිස්සු වෙති. ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් තවමත් පුරාණ දෙවිවරුන්ට හා හදවෘක්ෂයන්ට වැඳුම් පිදුම් කරති. නිරන්තර ශීතයත් ශීත කාලයේ දැඩි දුෂ්කරතාත් නිසා ඔවුහු දකුණේ මිනිසුන්ට වඩා වෙනස් අන්දමකින් හැඩගැසු‍නෝ වෙති. ඔවුන් ගේ මුළු දිවියම රඳා පවතින්නේ ශීත කාලය පැමිණෙන බව දැනීමත් ඒ කාලය තුළ සිය දිවි රැකගැනීම උදෙසා සූදාණම් වීමත් යන කරුණු මතය.
සමහර උතුරුවාසීන් අනෙකුන්ගෙන් කෙතරම් දුරස්ව වෙසෙන්නේද යත් ඔවුන් වෙනමම ගෝත්‍ර ලෙස සැලකිය හැක. පො‍ළෝ පැළුම් තුළ දිවිගෙවන සැඟවුනු මිනිසුන්, කඳුකර ගෝත්‍ර හා ස්ක‍ගෝසීන් ඔවුන්ටම ආවේණික සිරිත් විරිත් සම්ප්‍රදායයන් පිළිපදින අතර වින්ටර්ෆෙල්හි ස්ටාර්ක්වරුන්ට යටත් හා ලැදි මිනිස්සු වෙති. සිය ආගමික ඇදහිලි නිසා මොවුන් සත්‍ය ලබ්ධිය යටතේ දිවුරුම් දීම වැනි දෑ ප්‍රතික්ෂේප කරන අතර එනිසාම ඔවුන්ට නයිට්වරුන් වශයෙන් සේවය කල නොහැක.
2. යකඩ මිනිසුන්
වෙස්ටෙරොස්හි බටහිර වෙරළ තීරයේ පිහිටි යකඩ දූපත්වල උපන්නෝ මෙසේ හැඳින්වෙති. මොවුහු නාවික ගමනාගමනය පිළිබඳ සුපිරි හැකියාවකින් යුතු රණකාමී ජන කොටසක් වෙති. මහද්වීපයට කඩා පැන ගම් පිටින් මංකොල්ල කා වනසා දැමීම සම්බන්ධයෙන් ප්‍රසිද්ධියක් උසුලති.
ඉතිහාසය
යකඩ දූපත් ජනාවාස කරන ලද්දේ මුල් මිනිසුන් විසිනි. එනමුදු මෙම හුදෙකලා ජනාවාසයේ දී ඔවුහු අනිකුන් මෙන් පුරාණ දෙවිවරුන් වෙත නොහැරී 'ගිලුනු දෙවියන්' නම් ඔවුන් ගේ ම ආගමික සංස්ථාවක් පිහිටවනු ලැබූහ. පසුකාලීනව අන්දාල්වරුන් විසින් යටපත් කරගැනීම සිදුවුවද මෙහි පැවති සම්ප්‍රදායයන් වෙනස් වීමක් සිදු නොවී ය. සිවු සියවසකට පමණ පෙර හෝර් රජ පෙළපත යටතේ මොවුහු සිය බලයේ උපරිමයට පත් වූහ. වෙස්ටෙරොස්හි මුළු බටහිර වෙරළ කලාපයම හා ගංගා නිම්නය මොවුන් ගේ පාලනය යටතේ පැවතියද ටාර්ගේරියන් ආක්‍රමණ හමුවේ පැරදී සිය රජතුමා වු 'කළු හැරන්' සමගින් සම්පූර්ණ රාජ වංශයම විනාශ කරගත්හ.
සංස්කෘතිය
මොවුහු 'පුරාණ විධි ක්‍රමය' එනම් මංකොල්ල කෑම අනුව ජීවත්වන්නන් වෙති. මිනිසකු ගේ වටිනාකම මැනෙන්නේ ඔහු මංකොල්ල කෑමට කෙතරම් ශූරයකු ද යන්න මතය. ඔවුහු භාණ්ඩ මිලදී නොගන්නා අතර 'යකඩ මිල' ගෙවති, එනම් සටන් කර මරා දැමූවන් ගේ භාණ්ඩ පමණක් ගනිති. සටන්වලදී අල්ලා ගන්නවුන් වහලුන් වශයෙන් යකඩ දූපත්වල ගොවිබිම් හා පතල්වල වැඩට යොදවති. යකඩ මිනිසුන් මෙවැනි පහත් වැඩ කිරීම අවනම්බුවක් වශයෙන් සැලකේ.
මොවුහු මුහුදු පතු‍ළේ වෙසෙතැයි සැලකෙන ගිලුනු දෙවියන් නම් දෙවි කෙනෙකු අදහති. එම දෙවියන් ගේ නමින් මංකොල්ලකෑමටත්, අන් සතු දේ බලෙන් උදුරාගැනීමටත්, දූෂණය කිරීමටත් පසුබට නොවෙති. මොවුන් සතු සැහැල්ලු නොගැඹුරු කුඩා නැවු මගින් වෙරළබඩ හා ගංගාශ්‍රිත රට මැද්දේ කොල්ලකෑම් සිදුකරති. යකඩ මිනිසෙකුට තවත් යකඩ මිනිසෙකු ගේ ලේ සෙලවීම තහනම් ය. එනිසා ඔවුහු මුහුදේ ගිල්වා මරාදැමීම භාවිත කරති.
3. ඩෝර්නිෂ්වරු
ඉතිහාසය
මුල් මිනිසුන් ගේ හා අන්දාල්වරුන් ගේ ආභාසය යන දෙකම මොවුන් තුළ ඇති මුත් ඔවුන්ට වැඩියෙන්ම බලපා ඇත්තේ රොයිනාර් ආභාසය යි. පැරැණි රොයිනාර් සම්ප්‍රදායයන් වූ ගැහැණු පිරිමි දෙකොටසම සමසේ උරුමය බෙදා දීම හා නිදහස් ලිංගික ආස්වාදනය පැහැදිළිවම දිස්වන වෙනස්කම් ය. විලාසය අනුව මොවුහු රොයිනාර්වරුන් මෙන් ඔලිව් පැහැ සිනිඳු සමින් හා කළු පැහැ හිසකෙසින් යුතු අඳුරු පැහැ දෑස් ඇතියවුන් වෙති. වඩා වැඩි අන්දාල් ආභාසයක් ඇතියවුන් අනිකුන්ට වඩා පැහැපත් සමකින් යුක්ත වෙති.
සංස්කෘතිය
යුද්ධය සඳහා සැහැල්ලු අශ්වාරෝහක බල ඇණි භාවිත කරති. රවුම් ලෝහමය පලිහත්, කෙටි හෙල්ලයත් ප්‍රිය කරන අතර දක්ෂ දුනුවායෝ වෙති. රාජධානි සප්තකය අතුරින් අඩුවෙන්ම ජනාවාස වී ඇති රාජධානිය යි. දැඩී උෂ්ණයත් ජල හිඟයත් මීට බලපා ඇත. අඩු ජනගහනය නිසාම විශාල හමුදාවන් නඩත්තු නොකරන අතර වේගවත් අසුන් මත හා ක්ෂණික පහරදීම් මත වැඩි විශ්වාසයක් තබති.
ප්රාකාරයෙන් එපිට ජනකොටස්
1. නිදහස් මිනිසුන්
නිදහස් මිනිස්සු හෙවත් වනචාරීන් යනු ප්රාකාරයෙන් එපිට දිවිගෙවන ජන කොට්ඨාසයකි. හරියටම නියම ගණනක් නොදන්නා මුත් ලක්ෂ ගණනක් පමණ විය හැකි මෙම නිදහස් මිනිසු සිය ගණනක් වූ සංස්කෘතීන්, ගෝත්‍ර, වංශ, ගම්මාන, නඩ වලට බෙදී ජීවත් වෙති. මොවුන්ගෙන් සමහරෙක් යම් මට්ටමකට ශීලාචාර අය වුවද අනිකුන් අශිෂ්ට දාමරිකයන් වෙති.
සංස්කෘතිය
ප්‍රාකාරය මගින් වෙන් වීම නිසා නිදහස් මිනිසුන් සහ වෙස්ටෙරොස්හි අනිකුත් ජනකොටස් අතර පැහැදිලිව දැකිය හැකි වෙනස්කම් ඇතිවී ඇත. ඔවුහු රටක් නැති, පාලකයින් හෝ වංශවතුන් නැති, රජවරුන් නැති ඔවුන් විසින්ම තෝරා ගත් නීති රීති වලට යටත් මිනිසුන් වෙති. සමාජය සිය ගණනක් ගෝත්‍රවලට බෙදී ඇත. මේ සමහර ගෝත්‍රවල නායකයකු ඇති අතර සමහරක නැත. මෙම ගෝත්‍ර නිරන්ත‍රයෙන්ම අනිකුන් හා යුධ වැදී සිටිති. තාක්ෂණික අතින් නොදියුණු ය. සමහරු අර්ධ සංචාරක ජීවිත ගතකරති.
නීති රීති හෝ දේපල අයිතිය පිළිබඳ සුළු උනන්දුවක් පමණක් ඇත. තමාට ලබාගත හැකි හා තමාට රැකගත හැකි දේ තමාගේ ය. විවාහය සමාජයේ එතරම් වැදගත් දෙයක් නොවේ. බහුතරය මුල් මිනිසුන් ගේ භාෂාව වූ පුරාණ භාෂාව ව්‍යවහාර කරති. ගැහැණුන්ටද පිරිමින් හා සම සමව ආයුධ අතැතිව සටන්වලට සහභාගි වීමේvඅයිතිය ඇත. විවාහය සඳහා අන් ගෝත්‍රවලින් ගැහැණුන් පැහැර ගැනීම සම්ප්‍රදායයකි. එහි අදහස වඩා ශක්තිවන්තයාට සුදුසු සහකාරියන් ලැබී ගෝත්‍රය ශක්තිමත් වීමයි.
ප්‍රාකාරය හරහා පැන උතුරේ මංකොල්ලකෑම් සිදු කිරීම මොවුන් ගේ සිරිතකි. ආයුධ, කුළුබඩු, සේද හා ලොම් සහ වෙනත් අතට හසුවන වටිනා ද්‍රව්‍ය ද ගැහැණුන් ද මෙසේ කොල්ලකනු ලබන භාණ්ඩවලට අයත් ය.
2. අනික් එවුන්
අනික් එවුන් හෙවත් ධවල යාත්‍රිකයන් යනු ප්‍රාකාරයට ඔබ්බෙන් ඈත උතුරේ ජීවත්වන මානවාකාර ජීවි විශේෂයකි. මේ වන විට මිනිසුන් විසින් අවසාන වරට මොවුන්ව දැක වසර අටදහසකටත් වඩා කල් ගතවී ඇත.
ඉතිහාසය
වසර අටදහසකට පමණ පෙර දීර්ඝ රාත්‍රිය නම් වූ දිගු ශීත කාලයකදී අනික් එවුන් විසින් දකුණ ආක්‍රමණය කරන ලදී. ඔවුන් මිනිසුන් මරා දමමින් රාජධානිය දැඩි විනාශ මුඛයකට ගෙන ගියද අවසානයේ දී පරදවනු ලැබී ය. ඔවුන්ට නැවත පැමිණිය නොහැකි වන පරිද්දෙන් ප්‍රාකාරය ගොඩ නැංවින. මේ වනවිට ඔවුන් සුරංගනා කතා වල චරිත බවට පමණක් පත් වී ඇත.
විලාසය
මොවුන්ට උස් වෑරුනු සිරුරක් ඇති අතර සම කිරි මෙන් සුදුමැලි පැහැති ය. මිනිස් ඇසක නොදිටිය හැකි තර‍මේ ගැඹුරු නිල් පැහැ දෑස් ඇත. ස්පර්ශයට සීතල ය. ඔවුහු ආළෝකය පරාවර්තනය කරන සන්නාහ පළඳින අතර එම නිසා සෑම පියවරක් පාසාම එහි පැහැය වෙනස් වේ. කඩු හරඹයෙහි කෙල පැමිණියෝ ය. අයිස් වලින් නිමවූ පළිඟු මෙන් දිදුලන තුනී සීතල අසිපත් පළඳිති. හිම මත පිය සටහන් නොසෑදෙන තරම් සැහැල්ලුවකින් ඇවිදිති. චලනයන් ක්ෂණික ය. භාෂාව ආගන්තුක ය.
ප්‍රවාදයන්ට අනුව ඔවුන් ශීතය සමගින් පැමිණෙන අතර හෝ ඔවුන් සමගින් ශීතය පැමිණේ. ඔවුන් ආළෝකයෙන් සැඟවෙන අතර අඳුරත් සමග පැමිණෙති, නැතහොත් ඔවුන් සමග අඳුර පැමිණේ. ඔවුහු ගින්දරට එතරම් ප්‍රියමනාප නැති අතර 'ඔබ්සිඩියන්' හෙවත් 'මකර වීදුරු' හෙවත් 'මිදුනු ගින්දර' මගින් විනාශ කල හැක.
එස්සොස්හි ජනකොටස්
1. ඩොත්රැකියන්
එස්සොස්හි මධ්‍යයේ පිහිටි 'ඩොක්රැකි මුහුද' නම් වන සුවිසල් තණ බිම් ආශ්‍රිතව වෙ‍සෙන සංචාරක රණකාමී ජනතාවකි. මොවුහු ඛලසාර් නමැති දැවැන්ත රංචු වශයෙන් දිවි ගෙවති. මොවුන්ට තඹ පැහැ සමක්, කළු පැහැ හිසකෙස් හා ආමන්ඩ් හැඩැති දෑස් ඇති අතර ප්‍රමාණයෙන් විශාල සිරුරකට හිමිකම් කියති.
ඉතිහාසය
වසර දහස් ගණනක් පුරාවට මොවුහු කිසිදු වාසස්ථානයක් පිහිටුවා නැති අතර නිදහ‍සේ සංචාරය කල ජනතාවකි. වැලීරියාවේ විනාශයත් සමග එතෙක් ඔවුන් අතින් මැඩ පැවැත්වී සිටි ඩොත්රැකියන් දකුණු, නැගෙනහිර හා නිරිත දිග පිහිටි නිදහස් නගර ආක්‍රමණය කරමින්, ඒවා මංකොල්ල කමින්, මිනිසුන් ඝාතනය කරමින් මහත් විනාශයක් සිදු කරන්නට වන්හ.
සංස්කෘතිය
මොවුන් අස් හිමියන් වන අතර අශ්වයින් යනු ඔවුන් ගේ ජීවිතයේ වටිනාම වස්තුවයි. ආහාර, ගමනාගමනය, ඇඳුම් සහ අනිකුත් දේ නිපදවීමට යොදාගන්නා අමුද්‍රව්‍යයක් වශයෙන් අශ්වයින් මොවුන් ගේ දිවිය පුරා බැඳී පවතියි. මොවුන් ගේ ගෝත්‍රයක් ඛලසාර් එකක් වශයෙන් හැඳින් වේ. එහි නායකයා ඛාල් ය. ඛලසාරයක් ඛාස් නම් වූ කොටස් කිහිපයකට බෙදී ඇති අතර ඒ එක් එක් ඛාස් එකක් කොස් නමැති කපිතාන්වරයකු යටතේ පාලනය වේ. ඛාල් කෙනෙකු මියගිය පසු මොවුන් අතරින් කෙනෙකු නව ඛාල් වශයෙන් පත් වීම හෝ ඛාස් වෙන් වී නව ඛලසාර් බිහි වීම හෝ සිදු වේ.
සෑම ඛාල් කෙනෙකුටම රුහිරාරක්ෂකයින් සිටිති. මොවුහු අඩක් ශරීරාරක්ෂකයින්, අඩක් සොහොයුරන් හා සමීපතමයින් වෙති. පුරාණ සම්ප්‍රදායයන්ට අනුව ඛාල් කෙනෙකු සමගින් ඔහු ගේ රුහිරාරක්ෂකයින් ද මිය යා යුතු ය. ඛලසාරයක් සෑම විටම සංචාරය කරමින් වෙනත් ජනාවාස හෝ අනිකුත් ඛලසාර් කොල්ලකමින් හෝ සිටිති. මුදල් භාවිතයක් නොමැති අතර තෑගී දීම හා ගැනීම සිදු කරති. මොවුන්ට අගනුවර ලෙසින් සැලකෙන එක් නගරයක් ඇති අතර එය වයෙස් ඩොත්රැක් නමින් හැඳින්වේ. තැනිතලාවේදී කෙතරම් එකිනෙකාට පසමිතුරු වුවද මේ නගරය තුළ දී සැවොම සොයුරන් මෙන් හැසිරිය යුතු ය. නගරය තුළ ආයුධ ඇද ගැනීමක් හෝ තවෙකෙකු ගේ ලේ සෙලවීම හෝ තහනම් ය.
මොවුන්ට අනන්‍ය වූ රළු භාෂාවක් ඇත. මොවුහු මුහුදට බිය වෙති. අසුන් පිට යාම සමාජ තත්ත්වය පෙන්වන්නකි. කරත්තයක ගමන් කිරීම ඊට වඩා පහත් සමාජ තත්ත්වයක් වන අතර පයින් ගමන් කිරීම නින්දාවකි. මොවුහු නගර වලට අකැමැති අතර මිනිසකු ගේ දිවියේ සෑම වැදගත් කටයුත්තක්ම විවෘත අහස යට සිදු විය යුතු යැයි විශ්වාස කරති. සමින් නිමවා වර්ණ ගැන්වූ උඩු කබා සහ අශ්ව ලොමින් නිමවූ කලිසම් හඳිති. යුදට යද්දී සන්නාහ නොපළඳින්නේ එය බියගුලු ක්‍රියාවක් යැයි සිතන බැවිනි. සුපිරි අශ්වාරෝහක සටන් කරුවන් ය. අරඛ් නමැති වක් අසිපතත්, දුන්නත්, කසයත් ආයුධ වශයෙන් භාවිත කරති.
සමාජ සංවිධාන
1. නිශා රැකුම් බලකාය
ප්‍රාකාරය රැකීම සඳහා බිහිකෙරුනු වි‍ශේෂ යුධ බලකායකි. රාජධානියේ තිබෙන පැරණිතම බලකායන්ගෙන් එකකි. මෙහි ඉතිහාසය වසර අටදහසකට එහා දිව යයි.
ඉතිහාසය
වසර අටදහසකට පෙර දීර්ඝ රාත්‍රියේ අනික් එවුන්ගේ ආක්‍රමණය මැඩලීමෙන් පසු නැවත එවැනි ආක්‍රමණයක් සිදු වීම වැළැක්වීමේ අරමුනින් ප්‍රාකාරය ගොඩ නංවන ලදී. නමුත් කාලය ගතවත්ම අනික් එවුන් ගේ පුනර්-ආක්‍රමණයක් සිදු නොවූ අතර වනචාරී ආක්‍රමණ කිහිපයකට මුහුණ දෙන්නට පමණක් බලකායට සිදු විය. මේ නිසා බලකාය පිළිබඳ රාජධානියේ ඇති උනන්දුව ද කෙමෙන් අඩු වී ගිය අතර එහි සෙබළුන් ගේ සංඛ්‍යාවද ඒ හා සමගාමීව අඩු වී ගියේ ය.
ප්‍රාකාරය දිගේ ඇති බලකොටු දහනවයක් 'කළු බලකොටුව' වෙතින් පාලනය වේ. මේ වනවිට මේ බලකොටුවලින් තුනක පමණක් සෙබළුන් වෙසේ. ආරම්භයේ දී දසදහසක් පමණ වූ සෙබළුන් මේ වන විට දහසකටත් වඩා අඩු වී ඇත. මුලදී වංශවත් පවුල්වල ලාබාල සාමාජිකයින් බලකායට බැඳීමට කැමැත්තක් දැක්වුවද මේ වනවිට එයට අවශ්‍ය මිනිසුන් සොයාගැනීම ගැටළුවක්ව පවතී. ඒ නිසා රාජධානිය පුරා සිටින අපරාධකරුවන් - සොරුන්, මිනීමරුවන්, දූෂකයන්, හොර දඩයක්කරුවන් - බලකාය වෙත බාරදීම සිරිතක්ව පවතී.
පරිපාලනය
බලකාය ප්‍රධාන බලඇණි තුනකින් සමන්විතය.
මුර සංචාරකයින් :- ප්‍රධාන වශයෙන්ම ආරක්ෂාව බාරව සිටිති. ඊට අමතරව ප්රාකාරයෙන් එපිට මුර සංචාරවල යෙදීම ද සිදුකරති.
ගොඩනංවන්නන් :- ප්‍රාකාරය, එහි බලකොටු හා නිවාස, ගබඩා ආදියේ නඩත්තුව බාරව සිටිති.
නිවාස බාරකරුවන්: - එදිනෙදා කුදු මහත් කටයුත්තක්ම බාරව සිටිති. ආහාර නිපදවීම, ආහාර සැපයීම, සතුන් බලාගැනීම, ඇඳුම් පැළඳුම් සැපයීම, ආයුධ සැපයීම ආදී සෑම දෙයක්ම සිදු කරති.
හදිසි යුධමය තත්ත්වයකදී ගොඩනංවන්නන් හා නිවාස බාරකරුවන් ද අවි අතැතිව සටනට එළඹෙති. ඒ සඳහා ඔවුන්ට මූලික යුධ පුහුණුවක් ලබා දී ඇත.
බලකායේ නායකයා ප්‍රධාන අණදෙන නිළධාරියා ය. මොහු සෙබළුන් අතර ඡන්දයකින් පත් වන අතර මිය යන තෙක්ම සිය තනතුරේ රාජකාරි කරයි. බලකායේ ඉහළ තනතුරු සඳහා සාමාන්‍යයෙන් වංශවත් පවුල්වලින් පැමිණියවුන් තෝරාගන්නාමුත් හැකියාව හා සුදුසුකම් ඇත්නම් සාමාන්‍ය මිනිසෙකුට පවා ඉහළ තනතුරුවලට පත් විය හැක.
පුහුණු කාලය නිමා වූ පසු සියළුදෙනාම බලකායට සේවය කිරීම සඳහා දිවුරුම් දිය යුතුය. මෙම දිවුරුමෙන් පසු බලකාය හැර යාම තහනම් අතර දිවි ඇති තෙක් එහි සේවය කල යුතුය. සේවයෙන් පලා යාම මරණ දඬුවම ලැබිය හැකි වරදකි. දිවුරුම් දුන් සහෝදරයින්ට විවාහ වීම, දරුවන් සෑදීම හා දේපල අයිතිවාසිකම් අහිමිය. සම්ප්‍රදායික නිළ ඇඳුම තනි කළු පැහැ‍යෙන් යුක්ත වේ. වංශ සලකුණු හෝ වෙන මොනයම් සලකුණක් හෝ භාවිතය තහනම්ය.
2. මේස්ටර්වරුන්
ශාස්ත්‍රඥයින්, සුවකරන්නන්, විද්‍යාඥයින්, දෛවඥයින් හා පණිවිඩ මෙහෙයුම්කරුවන් වශයෙන් සේවය කරන වෘත්තිකයින්ගෙන් සැදි නිකායකි. ඕල්ඩ්ටවුන් නගරයේ පිහිටි සිටඩේල් නමැති බලකොටුවේ දී සියළුම මේස්ටර්වරුන් පුහුණුව ලබති. පුහුණුව අවසානයේ දී මේස්ටර් තනතුරට පත් කරනු ලබන්නෝ රාජධානිය පුරා විසිරී ඇති වංශවත් පවුල්වලට අයත් මාලිගා, බලකොටු, නිවාස ආදියෙහි උපදේශක තනතුරක් ලබා පිටව යති. වංශාධිපතියන් සෑම වැදගත් කටයුත්තකදීම මේස්ටර්වරුන් ගේ උපදේශනය ලැබීම සිරිතකි.
මේස්ටර්වරයකු තම දේශපාලන දර්ශනය හා ලැදියාවන් සියල්ල ඉවත දමා තමා සේවය කරන බලකොටුවට හෝ මාලිගයට හෝ ඉත සිතින් සේවය කල යුතුය. එහි භාරකාරත්වය වෙනස් වුවද පැරැණි භාරකරුවාට දැක්වූ සේවය නව භාරකරුවාටද එලෙසින්ම සැපයිය යුතුය. මෙම හේතුව නිසා මේස්ටර්වරයකු බවට පත් වුනු තැනැත්තා සිය පෙළපත් නාමය හැරපියා මුල් නමින් පමණක් පෙනී සිටිය යුතුය.
පරිපාලනය
නිකායේ ප්‍රධානියා 'ප්‍රධාන මේස්ටර්වරයා' ලෙසින් හැඳින්වේ. ඔහුව පත්කිරීම හා ඉවත්කිරීම රහස් සභාවේ ඡන්දය මගින් සිදුවේ. ප්‍රධාන මේස්ටර්වරයා රාජසභාවේ අසුන් ගෙන රජුට උපදෙස් දීම සාමාන්‍ය සිරිතයි. යම් ක්ෂේත්‍රයක පරතෙරට ඉගෙනගත් මේස්ටර්වරයකු 'ආර්ක්මේස්ටර්වරයකු' ලෙසින් හැඳින්වේ. මොවුන් සාමාන්‍ය මේස්ටර්වරයකුට වඩා තත්ත්වයෙන් ජ්‍යෙෂ්ට වන අතර රහස් සභාවේ වාඩිවීමට අවසරය ඇත්තේ මොවුන්ට පමණි.
නවකයකු යම් ක්ෂේත්‍රයක දැනුම හැදෑරූ පසු ඒ විෂයය සම්බන්ධයෙන් ඔහු ගේ දැනුම පරීක්ෂා කර බලා එයින් සමත් වී නම් යම් ලෝහ වර්ගයකින් සැදුනු දම්වැල් පුරුකක් ලබා දෙයි. ඒ ඒ විෂයය සම්බන්ධයෙන් වෙන වෙනම ලෝහ වර්ග ඇති අතර නවකයකු විෂයයන් ගණනාවක් හදාරා පරිනත වී මෙවැනි විවිධ දම්වැල් පුරුක් එකතු කර ගත යුතුය. කර වටා පැළඳිය හැකි තරම් මෙවැනි දම්වැල් පුරුක් එකතුවුනු පසු ඔහුව මේස්ටර්වරයකු බවට උසස් කරන අතර අදාල පුරුක් එක් කර තැනූ දම්වැල ඔහු සිය කර වටා පැළඳිය යුතුය. කර වටා පළඳින දම්වැල මගින් මේස්ටර්වරයකු රාජධානියේ සේවකයකු බව පෙන්වයි. ඔහු මෙය කිසිවිටෙකත් සිරුරෙන් ඉවත් නොකරයි.
අවශ්‍යනම් මේස්ටර්වරයකුට තව තවත් දැනුම හදාරා තවත් පුරුක් සිය දම්වැලට එකතු කරගැනීමේ හැකියාව තිබේ. එහි ඇති දමවැල් පුරුක් අනුව මේස්ටර්වරයා ලබා ඇති දැනුම පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා ගත හැක. මෙම සමහර ලෝහ වර්ග පහත පරිදි වේ.
කළු යකඩ - පණිවිඩ හුවමාරුව
ලෝකඩ - තාරකා ශාස්ත්‍රය
තඹ - ඉතිහාසය
කනකරජත - නක්ෂත්‍රය
කහ රන් - අර්ථ ශාස්ත්‍රය
යකඩ - යුධ ශාස්ත්‍රය
රිදී - වෙද හෙදකම
වැලීරියන් වානේ - මන්ත්‍ර ශාස්ත්‍රය හා ගුප්ත විද්‍යා
රාජධානිය පුරා පණිවිඩ හුවමාරුව සඳහා කපුටන් යොදාගැනෙන අතර මේස්ටර්වරයකු ගේ ප්‍රධානම රාජකාරියක් වන්නේ බලකොටුවක සිටින මෙම කපුටන් නඩත්තු කිරීමයි.
කලාව, සංස්කෘතිය සහ ආගම
ආගම්1. පුරාණ දෙවිවරුන්
වනාන්තරයේ දරුවන් විසින් අදහන්නට යෙදුනු නිර්නාමික දෙවිවරුන් ය. තවමත් උතු‍රුකරයේ හා ප්රාකාරයෙන් එපිට මිනිසුන් විසින් අදහනු ලැබේ.
පුරාණ දෙවියන් යනු ස්වභාවික දේවවාදයක් ලෙස සැලකේ. එනම් වනාන්තරයේ ගස් ගල් වලට වන්දනා මාන කිරීම සිදු කරන ලදී. මෙහි පූජකයින් හෝ ශුද්ධ ග්‍රන්ථ හෝ ගීතිකා ගැයුම් හෝ වෙන මොන යම් අන්දමකවත් වත් පිළිවෙත් හෝ දකින්නට නොලැබේ. මෙයට ආසන්නම වතාවත වන්නේ හදවෘක්ෂයක් ඉදිරිපිට යාඥා කිරීම පමණි. හදවෘක්ෂ නමින් හැඳින්වෙන මුහුණු කෙටූ වයර්වුඩ් ගස් පූජනීය වශයෙන් සැලකේ. යාඥාවන්, දිවුරුම් දීම් හා විවාහයන් සාමාන්‍යයෙන් ඒ ඉදිරිපිට දී සිදු කෙරේ. වයර්වුඩ් වෘක්ෂවල මෙම මුහුණු කෙටීම වනාන්තරයේ දරුවන් අතින් සිදු කෙරුනකි. පුරාණ දෙවිවරුන් මෙම මුහුණු තුළින් පිටත ලෝකය හා සම්බන්ධ වන බවත් ඒවා නොමැති තැන ඔවුන් ගේ බලය හීන වන බවත් දරුවන් ගේ විශ්වාසය විය.
2. සප්තකයේ සත්‍ය ලබ්ධිය
රාජධානි සප්තකයේ ප්‍රමුඛ ආගමයි. පුරාණ දෙවියන්ගෙන් වෙන් කර දැක්වීම සඳහා සමහරවිට නව දෙවියන් නමින් ද හැඳින්වේ. සප්තකය යනු එක් දෙවියකු ගේ සප්තාකාරයකට යැදීමයි. අදහන්නන් විසින් ඒ ඒ අවස්ථාවලදී තම අවශ්‍යතාව අනුව පිහිටාධාර ඉල්ලා මේ එක් එක් ආකාරයකට යාඥා කරති.
පියා :- විනිශ්චය නියෝජනය කරයි. යුක්තිය උදෙසා මොහුට යාඥා කරති.
මව :- මාතෘත්වය හා පෝෂණය නියෝජනය කරයි. සරුභාවය හා දයානුකම්පාව උදෙසා මැයට යාඥා කරති.
යුධභටයා :- ශක්තිය නියෝජනය කරයි. ධෛර්යය හා ජයග්‍රහණය උදෙසා මොහුට යාඥා කරති.
කන්‍යාව :- අහිංසකබව හා පවිත්‍රතාව නියෝජනය කරයි. යුවතියක ගේ සදාචාරය රැකගැනීම උදෙසා මැයට යාඥා කරති.
ශිල්පියා :- ශිල්ප හා ශ්‍රමය නියෝජනය කරයි. යම් කිසි කාර්යයක් සාර්ථකව නිම කරගැනීමට අවශ්‍ය වූ විට මොහුට යාඥා කරති.
මැහැල්ල :- ප්‍රඥාව නියෝජනය කරයි. මග පෙන්වීම උදෙසා මැයට යාඥා කරති.
ආගන්තුකයා :- මරණය හා නොදන්නා දේ නියෝජනය කරයි. මොහුට යාඥා කරන්නෝ විරල ය.
රාජධානියේ රාජ්‍යාගම වන අතර එහි නීති, සංස්කෘතිය හා අනිකුත් සෑම වැදගත් දෙයක්ම සමග බැඳී පවතී. ප්‍රධානතම ශුද්ධ ග්‍රන්ථය 'සප්තාග්‍ර තරුව' නම් වන අතර එය සප්තාකාරය වෙනුවෙන් වෙන වෙනම පොත් හතකට බෙදා ඇත. අංක හත ශුද්ධ වස්තුවක් ලෙසින් සැලකේ. සෑම දෙයක්ම සප්තාකාරයකය හුවා දැක්වීමට උත්සාහ දරා ඇත. සප්ත නිරයන්, සප්ත ආශ්චර්යයන්, සප්තාලේපනය, සප්තාග්‍ර තරු, සප්ත වර්ණ දේදුන්න. දේවස්ථාන සප්තක නමින් හැඳින්වේ.
නයිට්වරයකු වීමට නම් සහචරයකු සප්තක දේවස්ථානයේ දී සප්තාලේපනයෙන් අභිෂේක ලැබිය යුතු ය. විවාහ, දරුවන්ට නම් තැබීම ආදිය අල්තාර ඉදිරිපිටදී සිදු කෙරේ.
3. ර්'හ්ලොර්
ආළෝකයේ දෙවිඳුන්, ගිනි හදවත, දැවෙන දෙවියන් හෝ සෙවනැල්ල වශයෙන් ද හැඳින්වේ. එස්සොස්හි ප්‍රමුඛතම ආගම වන අතර වෙස්ටෙරොස්හි ද අදහන්නන් ස්වල්ප දෙනෙක් සිටිති. එහිදී මොහු රතු දෙවියන් නමින් හැඳින්වේ. ඔහු ගේ සලකුණ දැවෙන හදවතයි.
මෙය ද්වෛතවාදී දහමකි. ර්'හ්ලොර් හෙවත් ආළෝකයේ, උණුසුමේ හා ජීවයේ දෙවියා සහ ඔහු ගේ ප්‍රතිමල්ලවයා වන මහා අනිකා හෙවත් අඳු‍රේ, ශීතයේ හා මරණයේ දෙවියා ලෝකයේ පාලනය පිළිබඳ සදාතනික අරගලයක නියැලී සිටිති. අෂයි හි ග්‍රන්ථාරූඪ වී ඇති පුරාණ අනාවැකි අනුව මෙම සටන නිම වන්නේ සිය 'ලයිට්බ්‍රින්ගර්' නමැති දිදුලන අසිපත ලෙලවමින්, ශෛලමය මකරුන්ට පණ උපද්දවමින් පැමිණෙන 'අසෝර් අහායි' නමැති වීරයා විසිනි.
මෙහි පූජකයින් 'රතු පූජකයින්' වශයෙන් හැඳින්වෙති. ඔවුහු ලේ රතු පැහැති ලිහිල් ලෝගුවලින් සැරසී සිටිති. සෑම සන්ධ්‍යාවකම රතු පූජකයින් විසින් ගිනි දල්වා නැවත උදෑසන රැගෙන වඩින මෙන් දෙවියන්ට යාඥා කරති. ර්'හ්ලොර් තෝරාගත් ලබ්ධිකයින්ට ගිනිදළු හරහා කතා කරන බව ඔවුහු විශ්වාස කරති. එබැවින් ගිනි මැල‍වල නටන ගිනිදළු හරහා අනාගතය දැකීමට සමහරු උත්සාහ කරති.
4. ගිලුනු දෙවියා
ගිලුනු දෙවියා හෙවත් මුහුදු රළ යට වැජඹෙන්නා යනු යකඩ දූපත්වල යකඩ මිනිසුන් විසින් වැඳුම් පිදුම් කරනු ලබන දෙවියෙකි. මෙම දෙවියන් විසින් යකඩ මිනිසුන් ගේ මුහුදු කොල්ලකාර ජීවිතයට ආශීර්වාද කරයි.
විශ්වාසයන්ට අනුව ගිලුනු දෙවියන් විසින් යකඩ මිනිසුන් මවා ඇත්තේ පැහැර ගැනීම් හා බලහත්කාර කම් සිදුකිරීමටත්, රාජධානි මුලිනුපුටා දැමීමටත් ය. තමා විසින්ම මුහුදු පතු‍ලේ සිට අග්නිය රැගෙන එන මෙම දෙවියා ගින්නේ හා අසිපතේ බලයෙන් ලෝකය පාලනය කරයි. ගිලුනු දෙවියා ගේ සදාතනික පසමිතුරා කුණාටු දෙවියා වන අතර ඔවුන් දෙදෙනා වසර දහස් ගණනක සිට අරගලයක නියැලී සිටිති. යකඩ මිනිසකු වතුරේ ගිලී මියගියහොත් ඔහු සදාතනිකවම ගිලුනු දෙවියා ගේ ශාලාවේ පැවැත්වෙන භෝජන සංග්‍රහයට සහභාගි වන බව මොවුන් ගේ විශ්වාසය යි.
ළදරුවකු ඉපදුනු වහා මුහුදු වතුරේ ගිල්වා ආශීර්වාද ලබා දෙනු ලැබේ. එමෙන්ම සාමාන්‍යයෙන් මරණ දණ්ඩනය දෙනු ලබන්නේද මුහුදේ ගිල්වා මැරීමෙනි. පූජකයින් 'ගිලුනු මිනිසුන්' නමින් හැඳින්වේ. ඔවුහු දෙවියන් ගේ පැහැය වන කොළ, අළු හා නිල් පැහැ රළු ලෝගු පළඳිති.
භාෂා
1. පොදු භාෂාව
වෙස්ටෙරොස්හි රාජ්‍ය භාෂාවයි. ප්රාකාරයෙන් එපිට යම් යම් ජනකොටස් හැර අන් සියල්ලෝම පොදු භාෂාව කතා කරති. යම් යම් ප්‍රදේශවලට විශේෂිත වූ උච්ඡාරණ වෙනස්කම් තිබිය හැක. පලපුරුද්ද ඇත්තෙකුට එම උච්ඡාරණය වෙනස අනුව අදාල පුද්ගලයා කුමන ප්‍රදේශයකින් පැමිණියෙක්දැයි බොහෝ දුරට නිවැරැදිව අනුමාන කල හැක. කතා විලාසයේ වැඩිම දෙබෙදුම ඇත්තේ උසස් වංශවතුන් හා සාමාන්‍ය ජනතාව අතරය. මීට හේතු විය හැක්කේ වංශවතුන් කුඩා කල සිටම දැඩි පාලනයකින් යුක්ත ආචාර්යවරුන් යටතේ ශිල්ප හැදෑරීම විය හැක.
2. පුරාණ භාෂාව
මුල් මිනිසුන් විසින් වසර දොළොස්දහසකට පෙර ඔවුන් සමග වෙස්ටෙරොස් වෙත රැගෙන ආ භාෂාවයි. මෙය රළු, නද දෙන භාෂාවකි. පුරාණ භාෂාවෙන් සැදුනු නම් කෙටි, සරල එමෙන්ම විස්තරාත්මක නම් වෙති. ප්රාකාරයෙන් එපිට බොහෝ වනචාරී ගෝත්‍ර හා යෝධයින් විසින් තවමත් මේ භාෂාව වහරනු ලැබේ. එනමුදු එයින් පිට රාජධානියෙන් තුරන් වී ගිය භාෂාවකි. මෙය සතුව සංඥා හා සලකුණු භාවිතයෙන් තැනුනු ලේඛන රටාවක් විය. කෙසේ වතුදු මුල් මිනිසුන් මේ සලකුණු භාවිත කර පොත් නොලියූ අතර සෙල්ලිපි පමණක් කොටා තැබූහ.
3. ඩොත්රැකි භාෂාව
මෙය ඩොත්රැකි අස් හිමියන් විසින් භාවිත කරන ගොරෝසු ම්ලේච්ඡ භාෂාවකි. ඔවුන් ගේ බසින් 'ඩොත්රැලාට්' යනු අසුන් පිට යන්නා ය. එයින් ඩොත්රැකි යන්න බිඳී ආ බැව් සිතිය හැක. ඩොත්රැකි බසෙහි 'ඔසවා‍ගෙන යාම' වෙනුවෙන් වෙනස් ආකාරයේ වචන හතරක් ද, 'අදින්න' වෙනුවෙන් වචන තුනක් ද, 'තල්ලු කරන්න' වෙනුවෙන් වචන තුනක් ද, 'අශ්වයා' වෙනුවෙන් අඩුම ගණනේ වචන අටක් පමණ ද ඇති මුත් 'කරුනාකර' හෝ 'පසුපස එන්න' යන තේරුම දෙන කිසිදු වචනයක් නැත.
සාමාන්‍යයෙන් දන්නා දෙයක් හෝ ජනශ්‍රැතියේ සඳහන් වන දෙයක් හෝ ගැන කතා කරන විට "ඒක දන්න දෙයක්" යැයි පැවසීම සිරිතකි.
4. ශුද්ධ වැලීරියන්
වැලීරියාවේ ඉපිද වැලීරියානු සමූහාණ්ඩුව හරහා ලොව පුරා පැතිරුනු භාෂාවකි. විනාශයෙන් පසු එහි භාවිතය කෙමෙන් මැකී ගියේ ය. එනමුදු තවමත් එම බසින් ලියැවුනු ගීත, සැහැලි, පොත් දැකිය හැක. වෙස්ටෙරොස්හි උසස් වංශවත් පවුල්වල දරුවන්ට සිය අධ්‍යාපනයේ කොටසක් වශයෙන් (බොහෝවිට මෝස්තරයට මෙන්) ශුද්ධ වැලීරියන් ඉගැන්වෙයි. මෙය බෙහෙවින් ගීතවත් බසක් ලෙස සැලකේ.
"වලාර් මෝර්ගුලිස්" යනු "සියළු මිනිසුන් මිය යා යුතුය" යන අර්ථය දේ. "වලාර් ඩොහේරිස්" යන්න "සියළු මිනිසුන් සේවය කල යුතුය" ලෙසින් පරිවර්තනය කල හැක.
වැලීරියන් ලේඛනය රූපාක්ෂරවලින් සැදුනකි. සම්ප්‍රදායයක් වශයෙන් පොත් නොලියවුනු අතර ඒ වෙනුවට ලිපි වල ලියැවුනි. මොවුන් ගේ මන්ත්‍ර ශාස්ත්‍ර ශුද්ධ වැලීරියන් වලින් හෝ වෙනත් රහස් බසකින් හෝ ලියැවෙන්නට ඇතැයි විශ්වාස කෙරෙයි.
5. ග්‍රාම්‍ය වැලීරියන්
විනාශයෙන් පසුව නිදහස් වෙළෙඳ නගරවල හා වෙනත් වැලීරියානු කොළණිවල ඇති වුනු එකිනෙකට වෙනස් භාෂා පවුලයි. එනමුදු මේවායේ මූලය ශුද්ධ වැලීරියන් ය. ලේඛනය සඳහා එකිනෙක භාෂාවට වෙනස් වූ සලකුණු භාවිත කරයි. ශුද්ධ වැලීරියන් දන්නා කෙනෙකුට මේ භාෂාවන් කතා කරද්දී අසීරුවෙන් හෝ යම් තරමකට තේරුම් ගත හැකි වුවද කියවා තේරුම් ගැනීමට නොහැකි ය. වහල් වෙළෙඳුන් ගේ බොක්ක අසබඩ නගර වන යුනාකි, මීරීන් හා අස්ටපෝර් වල ග්‍රාම්‍ය වැලීරියන් භාෂාවලට ඝිස්කාරි බසේ ආභාසයද ලැබී ඇත.